[Tạp chí Chăn nuôi Việt Nam] – Phương pháp làm phong phú môi trường sống là cải thiện khu vực chăn nuôi động vật bằng cách kế, bố trí những món đồ, những vật liệu, đồ chơi mới mẻ và thú vị để tạo điều kiện cho động vật hoạt động, cũng như nâng cao chất lượng cuộc sống của chúng.

Khái niệm làm phong phú môi trường sống

 

Khái niệm làm phong phú môi trường sống bắt nguồn từ mong muốn cải thiện cuộc sống của chúng. Khái niệm làm phong phú môi trường sống được bắt nguồn từ mong muốn cải thiện chuồng trại động vật, cũng như từ những quan sát cho thấy các loài động vật thường thể hiện các hành vi bất thường khi sống ở trong môi trường nuôi nhốt cố định và không đủ điều kiện phát triển. Ý tưởng này đã được các sở thú và cộng đồng nghiên cứu động vật đón nhận như một cách để giảm bớt các hành vi bất thường, khuyến khích tập quán sinh học đặc trưng của giống loài và cải thiện phúc lợi động vật. Phương pháp làm phong phú moi trường sống cũng có thể áp dụng trong nông nghiệp.

 

Tuy hình thức chăn nuôi theo kiểu thâm canh được dùng để gia tăng hiệu quả và năng suất nhưng các cá thể heo nuôi trong điều kiện này thường bị nhốt trong chuồng xi măng có nền mỏng và môi trường sống ngoài trời – vốn là nơi cư trú tự nhiên của loài này. Mặc dù đã được thuần hóa, nhưng toàn bộ các loài động vật trang trại đều lưu giữ những tập quán sinh hoạt cơ bản của tổ tiên hoang dã. Đa số các loài động vật bị chăn nuôi lâu năm vẫn có khuynh hướng quay về với đời sống hoang dã. Động vật có các nhu cầu sinh hoạt – những nỗi thôi thúc từ bên trong khiến chúng muốn thực hiện những hành động giúp bảo đảm sự sinh tồn của giống loài trong tự nhiên.

 

Trong tự nhiên, hoạt động thăm dò là thiết yếu vì nó cung cấp những thông tin cần thiết, chẳng hạn như vị trí các nguồn thức ăn khác nhau, vị trí ẩn nấp săn mồi hoặc dấu hiệu thời tiết. Do đó, các hành động mang tính thăm dò như đào bới, đánh hơi và các hình thức sục tìm thức ăn khác chính là bản năng sinh tồn đã ăn sâu và được lưu trữ từ thế hê bị nhân giống và nuôi nhốt này sang thế hệ bị nhân giống và nuôi nhốt khác trong môi trường chăn nuôi tập trung cao độ.

 

Về bản chất, heo là động vật ăn tạp vô cùng đa dạng và thay đổi theo mùa. Nghiên cứu về các cá thể heo được nuôi thả trong môi trường bán tự nhiên đã cho thấy heo dành hơn 50% quỹ thời gian hàng ngày cho hoạt động sục tìm thức ăn (xem biểu đồ)/. Chúng ăn theo từng bữa nhỏ, sục sạo, đánh hơi, đào bới và đụng chạm các vật thể để khám phá môi trường sống và tìm kiếm thức ăn.

 

Ngược lại, các cá thể heo bị nuôi nhốt cho ăn theo chế độ tập trung có thể tiêu thụ toàn bộ khẩu phầ thông thường, heo có thể bắt đầu thực hiện những hoạt động không phụ thuộc được mong muốn. Heo nái có thể có hành vi lặp đi lặp lại bất thường như cắn chuồng, giả vờ nhai, lắc đầu hoặc đòi uống nước liên tục; heo con có thể bắt đầu cắn đuôi, đánh hơi liên tục hoặc gặm cắn bạn cùng chuồng.

 

Theo một cách nào đó, hành vi bất thường ở cả heo nái và heo đực trưởng thành được cho là gián tiếp liên quan đến tập quán lùng sục và tìm kiếm thức ăn. Các cá thể heo bị nuôi trong chuồng xi măng thì dành phấn lớn thời gian để nằm im không hoạt động và có thể trở nên kém cảnh giác và kém tỉnh táo hơn. Mặc dù có nhiều yếu tố tạo nên các hành vi bất thường, nhưng môi trường sống trơ trọi và thiếu thốn các tác nhân kích thích sinh hoạt chính là một mối nguy cơ lớn.

 

Môi trường phong phú giúp các cá thể heo luôn được vận động. Nó giúp chúng tránh được những hành động bất thường và có hại, đồng thời cung cấp phương tiện để chúng thể hiện các tập quán sinh hoạt tự nhiên, tăng cường hoạt động nhận thức và tạo điều kiện vui chơi, giải trí, giảm sự nhàm chán, tính lãnh đạm, cũng như mang đến cho chúng nhiều sự lựa chọn hơn. Một chương trình cải tạo chuồng trại được lên kế hoạch chi tiết và thực hiện tỉ mỉ sẽ giúp nâng cao phúc lợi động vật cho các loài động vật thông qua việc cải thiện chất lượng môi trường sống của họ.

 

Ví dụ về phương pháp phong phú môi trường sống của heo

 

Một số ví dụ về phương pháp/dụng cụ giúp làm phong phú môi trường sống của loài heo.

 

1. Rơm hoặc các loại vật liệu xơ có thể dùng làm ổ/lót nền như cỏ khô, mạt cưa, than bùn, vụn gỗ, xơ dừa, sợi gỗ, giấy cắt vụ, vỏ/xơ rễ cây, đất sét, phân từ nấm, sợi gai vo viên, cát hoặc những chất nền khác.

 

2. Tạo điều kiện cho heo tiếp xúc với không gian ngoài trời, đặc biệt là nơi có cây cối, bãi đất nhấp nhô và bãi cỏ và bãi cỏ.

 

3. Cây cối và các loại rau củ như củ cải, nấm, cỏ và thảo mộc, cỏ ủ khô, rong biển, viên bã củ cải đường, dừa, đậu phộng nguyên hạt, bắp cải, trái cây các loại.

 

4. Các vật thể bổ trợ (đồ chơi) có vị trí đặt cố định như trái banh; dây thừng; đá; dây xích để treo; ống và dây đai bằng cao su; cọc nhựa; đồ chơi dành cho loài chó lớn và mạnh; vỏ bánh xe; dây hoặc mảnh vải.

 

5. Các loại quả banh nhồi thức ăn (quả cầu rỗng ruột có lỗ để đồ ăn trào ra khi được nhấm)

 

6. Những sản phẩm bổ trợ giúp làm phong phú môi trường sống đang được bày bán trên thị trường như Bite –rite

 

7. Túi giấy hoặc giấy và giấy bìa cứng sử dụng một lần.

 

8. Các khối đá khoáng và khoáng sản chứa đường.

 

9. Cành cây, thân cây, cây xanh, toa xe (dãy toa xe)

 

10. Bàn chải gắn vào tường, dùng để cào, cọ xát và vệ sinh cơ thể.

 

11. Hộp trú ẩn.

 

12. Các kiểu thiết kế chuồng khác có nhiều tầng, có gác lửng, dốc thoai thoải hoặc hố sâu để lót ổ, có vách ngăn để phân chia không gian chuồng (giúp tạo ra sự đa dạng về môi trường và không gian cho nhiều kiểu hành vi khác nhau, ví dụ như nghỉ ngơi và ẩn náu).

 

13. Trong vùng khí hậu nóng, trang bị vòi sen và đầm nước cho heo sử dụng.

 

Những lợi ích tiềm tàng

 

– Cơ hội tuyệt vời để động vật thực hiện các hành vi bản năng; Tăng sự thoải mái về thể chất và nhiệt độ khi động vật nghỉ ngơi (khi heo có thể nằm ở nhiều vị trí khác nhau, nhất là vị trí làm ổ). Giảm hoặc loại bỏ nhu cầu cắt ngắn đuôi và những đau đớn, căng thẳng đi kèm.

 

– Giảm các chấn thương ở lòng bàn chân và cẳng chân (khi mặt sàn được lót ổ mềm mại), ví dụ như bầm lòng bàn chân, hư món g và viêm túi dịch ở đầu gối đối với heo nuôi lấy thịt, cũng như tổn thương đầu gối ở heo con.

 

– Giảm mức độ căng thẳng; Giảm tình trạng loét dạ dày (khi các cá thể heo đang lớn được làm ổ trên nền mạt cưa hoặc rơm)

 

– Chuyển hướng hành vi gặm/cắn chuồng hoặc các thành viên khác trong chuồng sang mục tiêu khác.

 

– Giảm các hành vi bất thường (các hành vi lăp đi lặp lại, ủn và gặm cắn các thành viên trong chuồng).

 

– Thể hiện bản năng làm ổ tự nhiên (khi heo nái gần thời kỳ sinh sản được cung cấp rơm và các vật liệu làm ổ khác).

 

– Tăng lượng thức ăn xơ trong ruột và cảm giác thỏa mãn vì no bụng (với rơm hoặc các vật liệu xơ dùng để lót ổ khác, đặc biệt dùng để nuôi các cá thể heo nái bị nuôi riêng).

 

– Giảm tình trạng buồn nôn, hung hãn và nhiễm trùng da bị gây ra bởi các hành động tương tác tiêu cực trong bầy đàn.

 

– Giảm căng thẳng trong quá trình xử lý, giảm tình trạng phản ứng mạnh và nỗi sợ con người; tăng khả năng thích ứng với môi trường và hoàn cảnh mới.

 

– Tăng khả năng học tập và nhận thức.

 

– Tăng mức độ hứng thú và gắn bó với môi trường xung quanh và cải thiện chất lượng cuộc sống.

 

– Giảm nhu cầu cắt đuôi.

 

– Nâng cao số cân nặng tăng lên hàng ngày ở heo con mới dứt sữa và heo đang lớn, nhờ vào lượng tiêu thụ thức ăn và hoạt động nhiều hơn ở heo.

 

– Nâng cao khả năng đáp ứng được các đòi hỏi của chế độ bảo hiểm dành cho trang trại có phúc lợi động vật cao.

 

– Thể hiện được sự cam kết trong vấn đề quan tâm và chăm sóc động vật, giải quyết mối bận tâm của người tiêu dùng về khả năng thể hiện các tập quán sinh hoạt tự nhiên của động vật bị nuôi nhốt.

 

Những khái niệm cơ bản cần được áp dụng

 

Sự mới lạ

 

Môi trường phong phú phải giữ được hứng thú của động vật. Heo sẽ nhanh chóng quen với các vật thể đơn giản, vì thế, để giữ được sự chú ý của chúng thì bạn cần phải làm mới những vật thể bổ trợ vị trí cố định.

 

Các sở thú thường luân phiên thay đổi những vật thể giúp cải thiện môi trường chuồng trại (bằng cách dời chúng chúng đi và thay thế bằng những vật thể mới) hoặc thay mới một loạt “đồ chơi”. Bạn cũng có thể làm mới các vật thể này bầng cách thay đổi vị trí hoặc cách trình bày chúng.

 

Sự chuyển động

 

Vật thể chuyển động thì thú vị hơn vật thể cố định. Những món đồ được treo lơ lửng, mắc trên giá đỡ, hoặc cột lên nhau để chúng có thể xoay hay di chuyển khi heo sục sạo. Cách này cũng giúp chúng sạch sẽ hơn so với khi được đặt lên mặt sàn.

 

Độ phức tạp: Đồ vật có nhiều chi tiết sẽ giúp tăng mức độ thú vị. Ví dụ, hãy trộn một ít đồ ăn vào ổ rơm, hoặc cho thức ăn vào trong một chiếc túi giấy, bao bố hoặc ống dẫn thức ăn. Trộn rơm cắt nhỏ với mật đường.

 

Nổi bật

 

Những món đồ mô phỏng môi trường tự nhiên, khơi gợi sự tò mò, mô phòng nguồn thức ăn trong môi trường hoang dã, hoặc mang tính khám phá có thể giúp duy trì sự hào hứng lâu hơn. Loài heo thích loại chất liệu xơ hỗn hợp, đa dạng và ăn được; ví dụ như bắp ủ kết hợp với lúa mạch thì có hiệu quả tốt hơn loại rơm cắt nhỏ đơn thuần.

 

Số lượng

 

Lợi ích của phương pháp làm phong phú môi trường sống sẽ tùy thuộc vào việc bạn bỏ ra bao nhiêu công sức. Quá ít nỗ lực sẽ không tạo ra sự cải thiện lớn; ví dụ, tro sợi xích sẽ không đủ để thay đổi khuynh hướng sinh hoạt và duy trì sự hứng thú của đàn heo trong thời gian dài, nhưng dùng rơm để lót toàn bộ mặt sàn thì chắc chắn sẽ thu hút được chúng.

 

Humane Society International