[Tạp chí Chăn nuôi Việt Nam] – Chăn nuôi lợn và ngành hàng thịt lợn do bệnh Dịch tả lợn châu Phi (ASF) dẫn đến một cuộc cách mạng làm thay đổi hình thức chăn nuôi, cơ cấu tiêu dùng thịt lợn trong bối cảnh phải chung sống lâu dài với ASF cho đến khi có vắc xin thương mại hiệu quả áp dụng phổ biến cho chăn nuôi lợn trên toàn cầu.

ASF đã qua giai đoạn đỉnh đã giảm nhiệt

Theo Cục Thú y, lũy kế từ đầu tháng 2/2019 đến ngày 11/2/2020, bệnh Dịch tả lợn châu Phi (ASF) đã xảy ra tại 8.548 xã thuộc 667 huyện của 63 tỉnh, thành phố với tổng số lợn tiêu hủy là gần 6 triệu con với tổng trọng lượng gần 350.000 tấn, chiếm 9% tổng trọng lượng lợn của cả nước.

Trong đó, tháng 12/2029 đã buộc phải tiêu hủy 38.172 con, giảm 97% so với tháng 5/2019 (tháng cao điểm, buộc phải tiêu hủy 1,27 triệu con lợn); tháng 1/2020 buộc phải tiêu hủy 12.037 con (giảm 99% so với tháng 5/2019); tháng 2/2020 (đến ngày 11/02/2020), buộc phải tiêu hủy 6.2029 con.

Có 8200 xã (chiếm 96% tổng số xã có dịch) đã qua 30 ngày; trong đó 30 tỉnh, thành phố có 100% số xã đã qua 30 ngày; 29 tỉnh, thành phố có trên 85% số xã đã qua 30 ngày. Hiện nay có 348 xã thuộc 116 huyện của 33 tỉnh, thành phố với tổng số lợn tiêu hủy là 286.532 con chưa qua 30 ngày.

Trong bối cảnh ASF diễn biến phức tạp nhưng một số mô hình chăn nuôi an toàn sinh học kết hợp bổ sung chế phẩm sinh học vào thức ăn, nước uống, phun trong chuồng, độn chuồng, đảm bảo vẫn được an toàn cho đàn lợn trong đó có ASF như các mô hình của Tập đoàn Quế Lâm (Thừa Thiên Huế), Công ty Hà Long (Hưng Yên), HTX Hoàng Long (Hà Nội), Công ty Amafarm (Hưng Yên, Hải Dương…)

Tuy nhiên, theo ông Nguyễn Xuân Cường – Bộ trưởng Bộ NN&PTNT: “Hơn 90% xã của cả nước đã qua 30 ngày chưa phát sinh ổ dịch tả lợn châu Phi mới. Tuy nhiên, với quy mô chăn nuôi nhỏ lẻ thì việc đảm bảo an toàn sinh học không triệt để, không ai dám khẳng định dịch tả lợn châu Phi không quay trở lại. Do đó, người chăn nuôi và doanh nghiệp cần tiếp tục đẩy mạnh chăn nuôi an toàn sinh học là trên hết. Bộ cũng đồng tình với các tỉnh là đủ điều kiện mới tái đàn. Do đó đến tháng 10/2020, đàn lợn sẽ trở về vị trí trước khi bị dịch. Nhưng bản chất vấn đề là có sự thay đổi về chất lượng, lợn nái từ cụ kị giảm, đàn nuôi giảm nhưng tổng sản lượng tăng.

Giá thịt lợn đã bắt đầu hạ nhiệt

Sau lời kêu gọi của Bộ trưởng Bộ NN&PTNT Nguyễn Xuân Cường, các doanh nghiệp lớn trong ngành chăn nuôi như CP, Mavin, Dabaco… đã đồng loạt điều chỉnh giá bán thịt lợn ra thị trường, theo đó, giá lợn hơi trong ngày 18-19/2 đã giảm xuống mức 72.000-75.000 đồng/kg.

Thứ trưởng Bộ Nông nghiệp và Phát triển Nông thôn, Phùng Đức Tiến nhận định, với năng lực tái đàn nhanh ở các doanh nghiệp và địa phương, giá lợn xuất chuồng sẽ xuống nữa trong 1-2 tháng tới, có thể giảm xuống mức 60.000-65.000 đồng/kg.

Trên cơ sở đó, các cơ sở này thường xuyên duy trì việc tái đàn và cung cấp lợn thịt cho thị trường, góp phần ổn định nguồn cung thịt lợn và từng bước đáp ứng tương đối đủ cho nhu cầu tiêu dùng trong nước.

Cũng theo Bộ NN&PTNT, hiện nay nhiều địa phương, cơ sở chăn nuôi chưa bị dịch đã chủ động tăng đàn, tái đàn rất tốt như Bắc Giang, Phú Thọ, Bình Định, Đồng Nai… Nhiều tỉnh đã chuyển đổi hoặc mở rộng các vật nuôi khác như Bắc Giang, Hòa Bình, Bến Tre..

Tuy nhiên, nhiều địa phương còn e ngại và thận trọng với công tác tái đàn nên chủ trương và biện pháp kỹ thuật mà Bộ khuyến cáo chưa được triển khai triệt để, có nhiều địa phương đến thời điểm hiện nay vẫn chưa ký thông qua kế hoạch tái đàn, một số địa phương hết dịch nhưng chưa hết dịch để thực hiện việc tái đàn. Đây cũng là nguyên nhân khiến cho thời điểm các tháng cuối năm 2019 và Quý I năm 2020 bị thiếu hụt.

Nguyên nhân giá lợn hơi tăng cao kỷ lục

Theo ông Nguyễn Văn Trọng, Phó Cục trưởng Cục Chăn nuôi, về nguyên nhân chính của giá thịt lợn hơi cao giai đoạn trước là là do ảnh hưởng của của ASF, tại thời điểm tháng 5-6/2019 là đỉnh cao của dịch bệnh (tháng 5/2019 hủy trên 1,27 triệu con), trong những tháng này người chăn nuôi không có lợn nái đẻ. Vì vậy, cuối tháng 12/2019 nguồn cung cấp thịt lợn giảm đáng kể và đặc biệt về thông tin giá thịt lợn hơi không chính xác đã đẩy giá tăng lên. Các nguồn thông tin vừa qua chủ yếu tập trung phản ánh những nơi có giá cá biệt đã tạo hiệu ứng lan tỏa giá lợn trong nước tăng cao do thiếu trầm trọng nguồn cung và thương lái đã lợi dụng đẩy giá lên cao bất thường nhằm trục lợi.

Cùng với đó, yêu cầu kiểm dịch nghiêm ngặt hơn khi xuất bán thịt lợn đã khiến cho người chăn nuôi thường không muốn xuất bán lẻ, do e ngại nguy cơ người mua có thể gây rủi ro về dịch bệnh vào cơ sở chăn nuôi càng làm cho những hộ giết mổ nhỏ lẻ không tiếp cận được với nguồn cung thịt lợn phải mua lại của thương lái từ những nông hộ giữ lợn để ép giá lên cao đã làm cho giá thịt lợn hơi ở những khu vực này tăng cao cục bộ so với giá bình quân chung và so với giá chủ lực giá bán của các công ty lớn như Dabaco, CP.

Tỷ lệ chăn nuôi nông hộ có quy mô nhỏ, có mức độ an toàn sinh học thấp, với quy trình chăn nuôi còn nhiều bất cập nhưng vẫn chiếm một tỉ lệ đáng kể trong ngành hàng thịt lợn ở nước ta do hình thức chăn nuôi này tạo ra đã dãn đến độ trễ nhất định trong quá trình tái đàn phục hồi chăn nuôi lợn để đáp ứng cho nhu cầu thị trường trong nước khi mà người tiêu dùng Việt Nam sử dụng gần 70% lượng thực phẩm là thịt lợn;

Nâng cấp an toàn sinh học ở quy mô nông hộ với chăn nuôi lợn phải đi kèm theo đầu tư cho hệ thống chuồng trại, tiêu độc khử trùng và cải tiến quy trình chăn nuôi gắn với an toàn sinh học nên việc tái đàn và phục hồi chăn nuôi ở hình thức này còn chậm trong khi công suất chăn nuôi lợn trang trại, doanh nghiệp đã đạt mức cao nhưng chưa thể nhanh chóng có thể bù đắp ngay được lượng thịt lợn thiếu hụt do hình thức chăn nuôi nông hộ đóng góp.

Việc tăng cường phát triển chăn nuôi gia cầm để lấy thịt, trứng đã đạt công suất tối đa cho nhu cầu tiêu dùng trong nước, trong khi mở rộng phát triển chăn nuôi gia súc ăn cỏ còn chậm do vòng đời của loài vật nuôi này dài, gắn với trồng cỏ, chế biến cỏ còn hạn chế ở Việt Nam nên thực phẩm từ các vật nuôi này cùng với thủy sản sản mới đáp ứng được mức độ thiếu hụt về thực phẩm nói chung mà chưa đáp ứng được nhu cầu thực phẩm là thịt lợn theo tập quán riêng của người Việt.

Việt Nam cũng chưa có hệ thống quốc gia về dự trữ thịt lợn đông lạnh và dự trữ lợn thịt ở trong dân cũng như đa số người tiêu dùng chưa quen tiêu dùng thịt lợn đông lạnh nói riêng và thịt đông lạnh nói chung.

Cuộc cách mạng của ngành lợn Việt Nam

Theo ông Nguyễn Văn Trọng, ở quy mô toàn cầu, chăn nuôi lợn và ngành hàng thịt lợn do ASF dẫn đến một cuộc cách mạng làm thay đổi hình thức chăn nuôi, cơ cấu tiêu dùng thịt lợn trong bối cảnh phải chung sống lâu dài với ASF cho đến khi có vắc xin thương mại hiệu quả áp dụng phổ biến cho chăn nuôi lợn trên toàn cầu.

Chăn nuôi lợn gắn với an toàn sinh học ở mức độ cao sẽ là giải pháp hữu hiệu cho người chăn nuôi trong giai đoạn này, dẫn đến hình thức chăn nuôi trang trại, công nghiệp với thế mạnh của nó sẽ từng bước thay thế và vượt trội đối với hình thức chăn nuôi nông hộ cả về đầu con, sản lượng do những thế mạnh của hình thức chăn nuôi.

Muốn tiếp tục chăn nuôi lợn, hộ chăn nuôi cần phải đầu tư bài bản và áp dụng nghiêm ngặt quy trình chăn nuôi an toàn sinh học gắn với sử dụng các chế phẩm sinh học bổ sung. Nếu không đáp ứng được điều kiện này thì cần phải chuyển đổi sang vật nuôi khác hoặc chuyển đổi ngành nghề khác để có sinh kế bền vững hơn.

Bảng: Một số chỉ tiêu của ngành chăn nuôi lợn năm 2018, 2019, 2020 (Nguồn: Cục Chăn nuôi)