[Tạp chí Chăn nuôi Việt Nam] – Sự bùng nổ của internet và các thiết bị hỗ trợ trong hệ sinh thái internet vạn vật như điện thoại thông minh, máy tính bảng, máy quét mã vạch, các thiết bị điện tử khác… cho phép người tiêu dùng tiếp cận được tất cả các thông tin về một sản phẩm nào đó trước khi được ra quyết định mua hàng. Với xu hướng tiêu dùng xanh ngày càng tăng, người tiêu dùng không chỉ quan tâm đến chất lượng và an toàn của thực phẩm, mà họ còn muốn biết nguồn gốc thực phẩm, cũng như các gia súc, gia cầm được chăn nuôi, giết mổ và chế biến như thế nào. Theo một nghiên cứu của tổ chức Label Insight vào năm 2016 cho thấy,  có 94% số người tham gia khảo sát mong muốn được biết chi tiết và đầy đủ tất cả thông tin về thực phẩm mà họ đang dùng được sản xuất ra như thế nào.

Blockchain chính là sổ cái điện tử công khai của mọi giao dịch đã từng xảy ra trong chuỗi

Chuỗi cung ứng thực phẩm có nguồn gốc động vật (thịt, trứng…) tại thị trường Việt Nam hiện nay vẫn mang tính chất truyền thống, không minh bạch, hầu hết các đối tác trong chuỗi cung ứng gặp khó khăn khi cố gắn tích hợp thông tin từ tất cả các bên lên quan.Do đó, người tiêu dùng không thể truy xuất được đầy đủ thông tin nguồn gốc của sản phẩm mà họ đang tiêu thụ.Công nghệ Blockchain có thể sẽ là một giải pháp để giải bài toán trên, vì công nghệ này cung cấp một cách thức mới trong việc ghi chép, lưu trữ và chia sẽ dữ liệu.

GIỚI THIỆU VỀ BLOCKCHAIN

Blockchain chính là sổ cái điện tử công khai của mọi giao dịch đã từng xảy ra trong chuỗi, đây là một mạng ngang hàng, phân tán và phi tập trung để ghi nhận và mã hóa mọi thông tin của một giao dịch đã xảy ra. (Melanie, Blockchain Blueprint for a New Economy 2015).

Blockchain (Chuỗi khối dữ liệu) là một danh sách liên tục phát triển gồm các dữ liệu có cấu trúc gọi là các khối (block), được liên kết với nhau (chain), thông tin, dữ liệu được công bố và lưu trữ trong khối luôn được kiểm chứng và tồn tại vĩnh viễn. Vì Blockchain được thế kế như một mạng phân tán (mỗi đối tác tham gia vào mạng Blockchain sẽ giữ một bản sao điện tử của dữ liệu Blockchain), có khả năng chống sửa đổi cao bằng các kỹ thuật mã hóa nên dữ liệu không thể bị thay đổi hoặc giả mạo.

Hợp đồng thông minh (Smart contract) là một thuật ngữ mô tả khả năng tự đưa ra các điều khoản và thực thi thỏa thuận của hệ thống máy tính bằng cách sử dụng công nghệ Blockchain, các điều khoản của hợp đồng thông minh tương đương hợp đồng pháp lý, tuy nhiên, chúng được ghi nhận bằng ngôn ngữ của máy tính và toàn bộ quá trình của hợp đồng thông minh được thực hiện tự động và không có sự can thiệp từ bên ngoài.Do đó, đảm bảo việc thực thi được chính xác và công minh nhất. Toàn bộ đoạn mã của hợp đồng thông minh này sẽ được thực hiện bởi hệ thống sổ cái công khai của Blockchain.

TIỀM NĂNG CỦA BLOCKCHAIN TRONG CHUỖI CUNG ỨNG THỰC PHẨM

Hiện nay các giao dịch dựa trên nền tảng công nghệ Blockchain đã được thực hiện thí điểm trên nhiều lĩnh vực khác nhau như: tài chính, sản xuất, quản trị hành chính công. Công nghệ này cũng đã được ứng dụng trong lĩnh vực nông nghiệp và chuỗi cung ứng thực phẩm.

Bản chất của Blockchain được thiết kế để bảo đảm an toàn thông qua mã hóa tất cả các dữ liệu và các giao dịch. Các Blockchain được xây dựng dưới dạng các hệ thống phân tán, nhờ đó giúp duy trì kho dữ liệu lưu trữ trong chuỗi được nhất quán và minh bạch, mỗi đối tác là một nút của mạng lưới tham gia vào việc thêm dữ liệu mới và xác minh tính toàn vẹn của dữ liệu, có nghĩa là mỗi đối tác tham gia trong chuỗi đều có thể truy cập được tất cả thông tin của các đối tác khác được lưu trữ trên Blockchain.

Trong chuỗi cung ứng thực phẩm từ trang trại đến bàn ăn, đảm bảo niềm tin của người tiêu dùng vào các dữ liệu cần truy xuất là yếu tố quan trọng nhất. Hợp đồng thông minh, một ứng dụng của công nghệ Blockchain là công cụ hữu hiệu để thực hiện điều này một cách dễ dàng và hiệu quả hơn.

Giảm chi phí

Công nghệ Blockchain sẽ tự động hóa hoàn toàn các thủ tục hành chính nội bộ, giúp giảm giấy tờ và nhân lực, rút ngắn thời gian cung cấp hàng ra thị trường do các thông tin cung cấp luôn luôn chính xác, cập nhật và luôn có sẵn cho các đối tác tham gia trong chuỗi giá trị.

An toàn, minh bạch và truy xuất được nguồn gốc

Bản chất của Blockchain là minh bạch nên công nghệ này đảm bảo tất cả các đối tác tham gia trong chuỗi thực hiện các giao dịch dựa trên các quy trình và chuẩn mực đã cam kết. An toàn thực phẩm được đảm bảo thông qua các quy trình đã được kiểm định và được cập nhật tức thì trong chuỗi cho các đối tác có liên quan. Ngoài ra, công nghệ này sẽ giúp người tiêu dùng gia tăng trải nghiệm sản phẩm thực tế thông qua chuỗi thông tin của sản phẩm được cung cấp đầy đủ, minh bạch từ trang trại, vận chuyển, chế biến và phân phối chỉ bằng một thao tác đơn giản là quét mã vạch của sản phẩm.

Kích thích chăn nuôi bền vững

Blockchain cho phép người tiêu dùng trải nghiệm thực tế của sản phẩm bằng các thông tin truy xuất được sẽ kích thích người tiêu dùng truyền thông rộng rãi về những lợi ích của các sản phẩm an toàn.

Đơn giản hóa thủ tục

Công nghệ Blockchain ngăn ngừa việc giả mạo các số liệu và các giấy chứng nhận, tất cả các dữ liệu được cung cấp, đối chiếu và xác nhận bởi tất cả các đối tác tham gia trong chuỗi sẽ giúp giảm các thủ tục kiểm tra, đối chiếu hoặc nhờ các đối tác thứ ba như cách thức truyền thống. Trong xuất nhập khẩu,Blockchain cho phép giao dịch trực tiếp giữa các đối tác trong chuỗi mà không cần bên trung gian tham gia.

Blockchain cung cấp cho các chủ trang trại sự minh bạch về tất cả các thông tin mà họ cần có từ các đối tác tham gia trong chuỗi

ỨNG DỤNG CỦA BLOCKCHAIN TẠI TRANG TRẠI

Điều kiện tiên quyết để ứng dụng Blockchain thành công tại trang trại chăn nuôi là không làm gián đoạn, hay ảnh hưởng đến các công việc đang thực hiện trong trang trại, không yêu cầu quá lớn chi phí đầu tư. Công nghệ này sẽ cung cấp cho các chủ trang trại sự minh bạch về tất cả các thông tin mà họ cần có từ các đối tác tham gia trong chuỗi. Blockchain nhấn mạnh, việc cho phép kết nối với tất cả các thiết bị trong hệ sinh thái mà nó hoạt động, cho nên các chủ trang trại sẽ dùng các thiết bị và phương tiện sẵn có trong trại như thiết bị đeo tai điện tử, điện thoại thông minh, máy tính bảng, máy tính cá nhân để tương tác với Bockchain, bằng các thao tác trên màn hình của thiết bị hay một cái quét mã vạch đơn giản.

Lợi ích với các chủ trang trại

• Hiểu được toàn cảnh chuỗi giá trị cung ứng thực phẩm: nắm bắt xu hướng của người tiêu dùng, công nghệ Blockchain cũng cho phép người tiêu dùng phản hồi về chất lượng sản phẩm có nguồi gốc từ trang trại của mình.
• Đơn giản hóa các tương tác với các nhà cung cấp: do các số liệu đã được tích hợp và truy xuất giúp cho việc tính toán nhu cầu về thức ăn, vắc-xin … được dễ dàng nhanh chóng. Đặc biệt, việc truy xuất nguồn gốc và thành tích con giống một cách chính xác và minh bạch giúp việc quyết định chọn lọc và mua bán nhanh hơn.
• Công nghệ Blockchain kết hợp với phân tích dữ liệu hiện đại sẽ giúp chủ các trang trại hiểu được thực trạng và thành tích của trang trại mình hơn, từ đó đưa ra các quyết định chính xác hơn.
• Các chủ trang trại có thể tiếp cận các ngân hàng để vay vốn thông qua tất cả tài sản, số liệu thành tích của trang trại đã được kỹ thuật số hóa và lưu trữ một cách minh bạch và vĩnh viễn bằng công nghệ Blockchain.

Ứng dụng Blockchain trong truy xuất nguồn gốc

Hiện nay việc truy xuất nguồn gốc thực phẩm đối với người tiêu dùng tại Việt Nam gần như là không thể, hoặc thông tin truy xuất không đầy đủ và xuyên suốt, do việc ghi chép và lưu trữ dữ liệu hoàn toàn thủ công và không kết nối giữa các đối tác tham gia trong chuỗi.

Ứng dụng Blockchain cho phép mỗi đối tác tham gia trong chuỗi công bố thông tin trực tiếp và thông tin này sẽ hiển thị cho tất cả các đối tác trong chuỗi kiểm chứng và truy xuất. Thông qua các điều khoản trong hợp đồng thông minh những thông tin cần thiết bắt buộc phải công bố, những thông tin nhạy cảm có thể được cá nhân hóa giúp bảo vệ lợi thế cạnh tranh của các trang trại.

Các thông tin cần có trong ứng dụng Blockchain

• Trang trại
  • Thông tin đăng ký của trại và chủ trang trại.
  • Các giấy chứng nhận và giấy phép hoạt động
  • Thông tin về vật nuôi, ngày sinh, ngày nhập đàn, ngày xuất bán
  • Thông tin về các nhà cung cấp như: thức ăn, vắc-xin, thuốc thú y…
• Thú y
  • Thông tin về bác sỹ thú y trong trại
  • Dịch tễ của trại, lịch sử bệnh của vật nuôi
  • Các kê toa can thiệp thú y
  • Quy trình vắc-xin
• Lò mổ/chế biến
  • Ngày giờ vật nuôi được vận chuyển đến lò mổ
  • Tên trại
  • Tình trạng sức khỏe của vật nuôi khi nhập kho
  • Thông tin kiểm dịch
  • Ngày giờ vật nuôi được giết mổ
  • Phân loại thịt
  • Hạn sử dụng
• Lưu kho
  • Ngày nhập kho
  • Tình trạng lô hàng khi nhập kho
  • Ngày xuất kho
• Vận chuyển
  • Thông tin của công ty vận chuyển
  • Phương tiện vận chuyển
  • Thông tin chi tiết của tài xế
  • Thời gian nhận hàng và giao hàng
• Phân phối
  • Ngày nhập hàng
  • Ngày trưng bày lên kệ hàng
  • Hạn sử dụng của sản phẩm

Cho phép người tiêu dùng tương tác với chủ trang trại

Theo kết quả nghiên cứu của Label Insight vào năm 2016 cho biết có đến 71% số người tham gia khảo sát mong muốn được tiếp cận tất cả thông tin về thành phần nguyên liệu, qui trình sản xuất của một sản phẩm trước khi ra quyết định mua hàng.

Với mô hình phân phối thực phẩm hiện nay chỉ cho phép người tiêu dùng tương tác với điểm phân phối cuối cùng như các sạp bán lẻ hay siêuthị và những thông tin hiển thị trên nhãn của sản phẩm cũng rất giới hạn như mô tả sản phẩ, chủng loại thực phẩm, tên nhà sản xuất hay chế biến, hạn sử dụng, tiêu chuẩn chất lượng của sản phẩm.Khi người tiêu dùng muốn phản hồi ý kiến của mình, họ chỉ tương tác với điểm phân phối cuối cùng tức là các sạp bán lẻ hay siêu thị, họ không thể phản hồi đến các chủ trang trại, nơi sản xuất và chịu trách nhiệm về chất lượng cũng như an toàn của sản phẩm mà họ đang sử dụng. Ngược lại, các chủ trang trại cũng không thể nào nghe được phản hồi chính xác về các sản phẩm của họ làm ra có đáp ứng được thị hiếu của người tiêu dùng hay không.

Với công nghệ Blockchain, mỗi sản phẩm khi lưu thông trên thị trường sẽ có một mã vạch (QR code) cho phép người tiêu dùng tương tác với tất các đối tác tham gia trong chuỗi cung ứng, người tiêu dùng chỉ cần dùng điện thoại thông minh, quét mã vạch trên nhãn sản phẩm thì sẽ có được những thông tin chi tiết cần có.Ngoài ra công nghệ Blockchain cũng cho phép người tiêu dùng phản hồi trực tiếp đến các đối tác trong chuỗi cung ứng bằng cách đánh giá hay cho điểm vào các bảng câu hỏi được tích hợp sẵn khi quét mã vạch bản câu hỏi khảo sát sẽ hiện ra, kết quả đáng giá sẽ tự động công bố hay gởi đến từng đối tác trong chuỗi.

Với công nghệ Blockchain, mỗi sản phẩm khi lưu thông trên thị trường sẽ có một mã vạch (QR code) cho phép người tiêu dùng tương tác với tất các đối tác tham gia trong chuỗi cung ứng

HẠN CHẾ VÀ THÁCH THỨC

Thông tin là cố định và tồn tại vĩnh viễn: Đây cũng là một ưu điểm của Blockchain, tuy nhiên việc thông tin lưu trữ mãi mãi và không thể sửa đổi sẽ gây ra một sự lãng phí vô cùng lớn về tài nguyên mạnghay không gian lưu trữ.

Cần băng thông rộng: Mỗi điểm giao tiếp trong chuỗi cần liên lạc với những điểm giao tiếp khác để nhận giao dịch, xác thực giao dịch và công bố kết quả kiểm tra giao dịch nên cần phải có một băng thông internet có dung lượng lớn mới hoạt động hiệu quả.

Thách thức về mức độ chấp nhận

Công nghệ Blockchain là sổ cái thông tin công khai, nên không ai thực sự “sở hữu” Blockchain và công nghệ này cũng chưa được sự chấp nhận sử dụng của các đối tác trong chuỗi chung ứng. Do vậy muốn công nghệ nàyđược ứng dụng rộng rãi phải cần có sự đầu tư và tham gia từ cơ quan quản lý nhà nước, các cơ sở chế biến, các siêu thị bán lẻ và các chủ trang trại.

Hiện nay do khung pháp lý về Blockchain chưa rõ ràng, do vậy cần có sự tham gia của cơ quan quản lý nhà nước để xây dựng các hành lan pháp lý cho hệ thống này đi vào hoạt động.

Thạc sỹ Đặng Ngọc Hoàng

Tổng Giám đốc MSD Animal Health Việt Nam