[Tạp chí Chăn nuôi Việt Nam] – Việc đánh giá, lấy mẫu để công bố hợp quy tại một thời điểm hoàn toàn là hình thức, không mang lại giá trị cho mục đích kiểm soát chất lượng sản phẩm TĂCN. Mặt khác, chi phí hợp quy TĂCN cho toàn ngành vô cùng lớn, ước tính gần nghìn tỷ đồng mỗi năm, thậm chí có những doanh nghiệp (DN) phải chi trả vài tỷ đồng/năm…

Đó là thông tin được nhiều đại biểu chia sẻ tại hội thảo “Một số tồn tại bất cập trong triển khai thực hiện Luật Chất lượng sản phẩm, hàng hoá và Luật Tiêu chuẩn, Quy chuẩn kỹ thuật trong lĩnh vực sản xuất, kinh doanh nông sản, thực phẩm” do Hội Chăn nuôi Việt Nam và Liên hiệp các Hội KHKT Việt Nam phối hợp tổ chức.

Theo Hiệp hội Thức ăn chăn nuôi Việt Nam, cả nước có gần 300 cơ sở sản xuất thức ăn chăn nuôi (TĂCN) công nghiệp và 220 cơ sở sản xuất thức ăn bổ sung. Sản lượng TĂCN công nghiệp khoảng 20-22 triệu tấn/năm. Nhu cầu TĂCN của cả nước khoảng 33 triệu tấn/năm, trong đó nhập khẩu khoảng 70% (khoảng 20 triệu tấn giá trị khoảng 9 tỷ USD/năm).

Số lượng sản phẩm TĂCN do DN đã đăng ký lưu hành trên cổng dịch vụ công trực tuyến của Bộ NN&PTNT là trên 50.000 sản phẩm sản xuất trong nước và 10.000 sản phẩm nhập khẩu (số liệu thống kê được).

Tất cả các sản phẩm TĂCN trước khi lưu thông trên thị trường đều phải công bố hợp quy theo quy định Luật Luật Tiêu chuẩn và quy chuẩn kỹ thuật, Luật Chất lượng sản phẩm hàng hoá. Tuy nhiên, việc hợp quy TĂCN đang có rất nhiều bất cập.

Bất cập liên quan đến hợp quy TĂCN và chuyện “con gà, quả trứng”

Phát biểu tại hội thảo, TS. Nguyễn Văn Tuế, Hiệp hội Thức ăn chăn nuôi Việt Nam nhấn mạnh: Quy định công bố hợp quy TĂCN có nhiều bất cập về sự chồng chéo, xung đột giữa các quy định pháp luật hiện hành, mang nặng tính hình thức, gây tốn kém thời gian, chi phí cho doanh nghiệp. Cụ thể như sau:

Tính chồng chéo pháp luật

Hiện nay, Luật Chăn nuôi quy định cơ sở sản xuất TĂCN phải được cơ quan nhà nước chuyên ngành đánh giá điều kiện cơ sở vật chất, quy trình kiểm soát chất lượng và cấp giấy chứng nhận đủ điều kiện sản xuất kinh doanh. Sau khi được cấp giấy, cơ sở chịu đánh giá giám sát 2-3 năm/lần và chịu chi phí liên quan đến việc đánh giá, giám sát, đồng thời  chịu sự kiểm tra, thanh tra tại nhà máy và lưu thông sản phẩm trên thị trường.

Như vậy, việc 1 tổ chức chứng nhận hợp quy đến nhà máy sản xuất TĂCN đã được cơ quan nhà nước kiểm soát để lấy mẫu sản phẩm thử nghiệm là không cần thiết.

Tính xung đột pháp luật

 Hiện nay, đang có 2 loại hình văn bản pháp luật liên quan đến quản lý tính an toàn của sản phẩm TĂCN, những mỗi văn bản quy định cách thức quản lý khác nhau, cụ thể:

Thông tư 21/2019/TT-BNNPTNT quy định danh mục chất cấm sử dụng trong TĂCN (kháng sinh cấm sử dụng, chất kích thích sinh trưởng, chất tạo màu, chất tạo nạc) vì các chất này ảnh hưởng trực tiếp đến sức khoẻ con người và vật nuôi. Tuy nhiên, do Thông tư 21/2019/TT-BNNPTNT không phải là quy chuẩn nên doanh nghiệp không phải công bố hợp quy sản phẩm TĂCN không có chất cấm, nhưng phải tuân thủ và chịu sự thanh tra, kiểm tra của cơ quan nhà nước.

Các Thông tư ban hành QCVN về TĂCN quy định chỉ tiêu kỹ thuật có nguy cơ ảnh hưởng đến sức khoẻ con người, vật nuôi (kim loại nặng, vi sinh vật gây hại, độc tố nấm mốc). Tuy nhiên, các chỉ tiêu này được quy định ở QCVN nên doanh nghiêp vừa phải làm thủ tục công bố hợp quy vừa phải chịu sự thanh tra, kiểm tra của cơ quan nhà nước.

Như vậy, cùng là quản lý tính an toàn sản phẩm TĂCN để bảo vệ sức khoẻ vật nuôi và con người, nhưng ban hành bằng QCVN thì phải công bố hợp quy, ban hành bằng Thông tư thì không phải công bố hợp quy

Mang nặng tính hình thức

TS. Nguyễn Văn Tuế cũng chia sẻ, sản phẩm TĂCN có an toàn và đảm bảo chất lượng là phụ thuộc vào quá trình bảo quản sản phẩm, nguyên liệu đầu vào dùng để sản xuất, công thức (tỷ lệ nguyên liệu trong sản xuất) vì người sản xuất được quyền thay đổi nguyên liệu theo giá cả thị trường, miễn sản phẩm đầu ra đáp ứng tiêu chuẩn đã công bố, quy chuẩn. Đây là quy luật thị trường và trách nhiệm của người sản xuất. Việc đánh giá quá trình sản xuất, lấy mẫu để làm thủ tục công bố hợp quy hay đánh giá giám sát chỉ xảy ra ở thời điểm đánh giá, nhưng sau lần lấy mẫu đánh giá đó, có rất nhiều lô sản phẩm khác được sản xuất ra theo nhu cầu sản xuất, kinh doanh của doanh nghiệp.

“Do đó, việc đánh giá, lấy mẫu để công bố hợp quy tại 1 thời điểm hoàn toàn là hình thức, không mang lại giá trị cho mục đích kiểm soát chất lượng sản phẩm TĂCN”, nhấn mạnh.

Theo bà Lê Thị Phương Hoa, Giám đốc quan hệ Chính phủ, Công ty TNHH Cargill Việt Nam, về vấn đề hợp quy TĂCN, Cargill đã kiến nghị 2 năm với Bộ NN &PTNT, Bộ Khoa học và Công nghệ, Uỷ ban Kinh tế Quốc hội, nhưng đây lại trở thành vấn đề “con gà, quả trứng”.

Theo bà Lê Thị Phương Hoa, tháng 7/2024, khi mà Cargill là Chủ tịch của Uỷ ban Liên hiệp Thực phẩm của Hội đồng kinh doanh Hoa Kỳ – ASEAN đã tham gia phái đoàn các doanh nghiệp Hoa Kỳ gặp các Bộ. Khi gặp Bộ NN&PTNT thì Bộ nói rằng, hợp quy do Luật tiêu chuẩn kỹ thuật quy định. Nhưng, khi Cargill gặp Bộ Khoa học và Công nghệ, thì Bộ trao đổi rằng, đây là làm theo Luật Chuyên ngành, vì Luật Chăn nuôi và Thủy sản nói rất rõ các sản phẩm chăn nuôi, thủy sản phải công bố hợp quy.

“Các cơ quan bàn về Luật thì cần sự phối hợp, không chỉ sửa ở Luật tiêu chuẩn kỹ thuật, mà còn phải sửa ở Luật chuyên ngành chăn nuôi, thủy sản”, bà Lê Thị Phương Hoa kiến nghị.

Tốn gần 1.000 tỷ đồng mỗi năm cho công bố hợp quy…

Cũng theo TS. Nguyễn Văn Tuế, DN sản xuất phải chờ tổ chức đến đánh giá, lấy mẫu để có kết quả (Giấy chứng nhận) nộp cho cơ quan nhà nước. Cơ quan nhà nước cấp bản thông báo tiếp nhận hợp quy chỉ ghi nhận sự cam kết của tổ chức, cá nhân. Quy định này không cần thiết nhưng đang làm mất thời gian của doanh nghiệp (trung bình 1-2 tháng).

DN nhập khẩu phải công bố hợp quy 100% khi kiểm tra các lô sản phẩm nhập khẩu gây lãng phí tiền lưu công lưu bãi, tiền thử nghiệm mẫu và thời gian chờ kết quả từ tổ chức đánh giá để làm thủ tục hải quan và bán hàng. Trong khi trong hồ sơ đăng ký nhập khẩu đã có quy định nộp kết quả phân tích từ bên xuất khẩu.

 Ước tính chi phí hợp quy cho sản phẩm TĂCN khoảng 3 triệu đồng/sản phẩm sản xuất trong nước hoặc 1 lô hàng nhập khẩu, thì chi phí hợp quy cho toàn ngành chăn nuôi sẽ vô cùng lớn (gần nghìn tỷ đồng mỗi năm, trong đó có những doanh nghiệp phải chi trả vài tỷ đồng/năm). Như vậy, các chi phí hợp quy TĂCN là một trong số những nguyên nhân làm tăng chi phí sản phẩm chăn nuôi trong nước, giảm tính cạnh tranh với sản phẩm chăn nuôi nhập khẩu.

Hà Ngân