Sáng đó sương dâng ngập trời Tân Sơn, tôi lên núi chăn gà du mục để nghe Đức kể về ước mơ thay đổi hình ảnh ‘cổ cày, vai bừa’ của nông dân Việt.

Nguyễn Văn Đức trong một buổi chăn gà du mục. Ảnh: Dương Đình Tường.

Nơi gà được đưa đón bằng ô tô

Nguyễn Văn Đức là chàng trai xứ Mường, Tân Sơn, tỉnh Phú Thọ vốn ấp ủ dự án hồi sinh giống gà truyền thuyết 9 cựa từ lâu. Việc anh lập ra HTX Gà nhiều cựa Tân Sơn Phú Thọ rồi Công ty TNHH Nắng Trung Du để phục tráng, nhân thuần gà 9 cựa cũng nhằm mục đích ấy.

Buổi sáng hôm đó tôi cùng anh đánh 2 cái ô tô 16 chỗ đã “hết đát”, nay được hoán cải thành 2 cái chuồng di động để chở gà 9 cựa đi du mục. Trời mưa, đường đất trơn trượt, bánh xe cứ quay tít khiến cho anh có những lúc phải bê tải trấu dùng để trải nền chuồng ra rải xuống đất để tăng thêm ma sát.

Xe lắc lư theo từng cú xóc, lũ gà đậu trên sào đằng sau thùng cũng lúc lắc đầu theo để cân bằng. Cuối cùng chúng tôi cũng tới được đồi Đá Sỏi khi cơn mưa vừa dứt, để lộ ra một khoảng trời bát ngát mây trắng, núi rừng trập trùng xanh thẳm, chim chóc hót líu lo.

Đức chống cửa hậu, bắc thang vào thùng xe cho đàn gà thong dong bước xuống tìm mồi bên đám cỏ ven đồi chè. Lũ gà trống vươn cổ gáy những tiếng khoáng đạt và thanh thoát. Có chỗ như bãi Trại Dê dưới đồi thì gà 9 cựa gáy ò ó o, trên đồi thì gà rừng gáy le te đối đáp.

Dùng mõ để gọi gà. Ảnh: Dương Đình Tường.

Tôi hỏi về ý tưởng gà du mục, anh kể nuôi nhốt mãi ở trong trang trại chủ cũng cảm thấy tù túng, bức bí nữa là gà. Hơn thế nữa, nuôi gà ở một chỗ tồn lưu dịch bệnh nhiều, dù là có tiêm vaccine đi nữa cũng khó tránh khỏi bị ốm.

Bởi thế anh mới nghĩ đến kiểu nuôi gà du mục giống như tổ tiên mình từng làm. Người Mường đến một vùng đất mới họ dựng lều, dựng trại, chăn nuôi rồi trồng trọt, khi màu mỡ trong đất hết đi thì lại dỡ lều, dỡ trại, gánh theo một vài con gà để làm giống, ai không có sẵn sàng chia nhau. Nghĩ là làm, đầu năm 2025 anh mua 1 xe ô tô 16 chỗ loại hết niên hạn với giá hơn 10 triệu đồng về tháo ghế, ngăn vách, làm sào đậu, máng ăn, máng uống, lót bạt, trải đệm lót sinh học để khử mùi biến nó thành một cái chuồng gà di động đủ không gian chứa 50 con.

3 ngày đầu anh đậu xe trong vườn, tối nhốt gà vào, sáng thả ra, huấn luyện cho chúng nghĩ rằng đó là một cái chuồng. Địa điểm mà Đức đưa gà đi du mục là những bờ sông, bờ suối có bãi cát sỏi để gà được sống đúng tập tính tắm cát, ăn sỏi của mình hay là những vạt đồi có nhiều tán cây, nhiều côn trùng mà đặc biệt là mối.

Những chuồng gà di động. Ảnh: Bảo Thắng.

Năm 2018 anh từng thử nghiệm cho gà 9 cựa ăn mối bằng cách chọn những khu vực có nhiều mối rồi đào các hố sâu 50cm, dài, rộng 1m, trải lá cây xuống rồi để tự nhiên như thế vài ngày chờ đàn mối xuất hiện thì thả gà ra.

Anh dùng vài con gà lớn dẫn đàn gà nhỏ 2 tháng tuổi đi ăn. Gà lớn bới mối miệng kêu “cục cục” gà con cũng xúm xít vào theo. Gà ăn mối và các loại côn trùng, cỏ dại trong đó có các loại thảo dược rất khỏe mạnh, nhanh béo, thịt thơm ngon và giảm được tới 70% thức ăn, hóa chất, kháng sinh so với nuôi thông thường. Ngoài ra cách nuôi này còn có giá trị về môi trường khi đàn gà cũng kiêm luôn nhiệm vụ làm cỏ, bỏ phân cho vườn cây.

Bởi thế mà từ lo ngại ban đầu nhiều người còn mời Đức mang gà lên đồi, lên vườn nhà mình, sẵn sàng hò nhau giúp đẩy xe khỏi sa lầy những lúc trời mưa. Tuy nhiên, anh đặc biệt tránh đưa đàn gà đi du mục đến những chỗ mới phun thuốc trừ cỏ, trừ sâu bởi chẳng những không có mấy thức ăn mà còn có thể gây ngộ độc cho chúng.

Mỗi khu vực gà đi du mục xe sẽ đậu lại trong khoảng 10-15 ngày, khi cạn thức ăn tự nhiên như côn trùng, cỏ dại thì lại đem đi nơi khác, đến lúc nào khu cũ phục hồi mới về. Ngày đầu thì phải trông để xem gà ăn uống thế nào, những ngày sau chủ chỉ cần nhờ người dân bản địa để ý chút rồi về làm việc nhà như bình thường.

Nấu ăn kiểu du mục. Ảnh: Dương Đình Tường.

Thơm ngon khác biệt

Nuôi du mục trong 2 tháng cuối tăng trọng vẫn như gà nuôi nhốt cho ăn dân dã thông thường nhưng chất lượng thịt thơm ngon hơn hẳn. Bởi thế giá bán gà du mục cao hơn 15%, trung bình 145.000đ/kg với gà thịt mã xấu, 250.000đ/kg với gà thịt mã đẹp, còn gà cảnh từ 6 cựa trở lên (tính cả cựa sừng và những ngón chân thừa), mào đứng, lông sáng có giá tới 3-3,5 triệu đồng/đôi.

Nuôi du mục không chỉ tốt cho gà mà còn tốt cho cả chủ khi tạo năng lượng tích cực, tạo hiệu ứng truyền thống giúp nhiều người biết đến gà 9 cựa hơn. Các video ngắn trên mạng xã hội như facebook, youtube, tiktok của Đức có rất đông lượt xem trong đó 8 cái được 1 triệu lượt xem, thậm chí có 1 cái được 2,5 triệu lượt xem:

“Trên youtube cứ 1.000 lượt người xem sẽ có 3 người hỏi về sản phẩm; trên facebook cứ 10.000 lượt người xem sẽ có 3 người hỏi về sản phẩm, còn trên tiktok cứ 10.000 lượt người xem sẽ có 1 người hỏi về sản phẩm. Chỉ trong thời gian ngắn lượng khách tăng gấp 5 lần so với trước đây khiến “cháy hàng” nên sau 1 tháng em quyết định mua thêm 3 cái xe 16 chỗ hết niên hạn nữa để nuôi gà 9 cựa du mục, giờ đã là lứa thứ ba.

Vừa rồi, có một người Trung Quốc và một người Nhật qua mạng xã hội biết đến gà 9 cựa đã tới tận nơi trải nghiệm gà ủ muối, gà luộc, đều khen ngon và muốn tiêu thụ ở những cửa hàng cao cấp của nước họ. Trong thời gian tới em muốn tổ chức thành những nhóm nuôi gà 9 cựa của Tân Sơn. Hộ nào có diện tích nuôi thả rồi thì thôi, còn không gà cứ từ 4 tháng sẽ có xe đưa đi du mục trong 2 tháng”…

Người Nhật (ngoài cùng bên trái) thăm gà 9 cựa. Ảnh: Nhân vật cung cấp.

Một ngày chăn gà du mục của Đức bắt đầu bằng việc dậy lúc 6 giờ sáng để chuẩn bị ngô hạt, nước uống cho gà, kiểm tra dầu, xăng, ắc quy của xe để 8 giờ là lên đường. Buổi đầu đến địa điểm mới anh còn chuẩn bị ít gạo, còn thức ăn đã có trứng gà nhặt ngay trên sàn xe, rau rừng hái ngay trên đồi, chỉ việc kê ba hòn đá đặt nồi là nổi lửa. Trưa hôm đó tôi đã được thử một bữa ăn du mục như thế giữa núi rừng, một cảm xúc thật khó quên trong đời.

Dịp cuối tuần thỉnh thoảng Đức lại cho các con của mình đi trải nghiệm chăn gà du mục, chỉ cho con phân biệt màu sắc thế nào là gà lông hoa mơ, gà lông tía, gà lông vàng, gà lông lá chuối khô; chỉ cho con phân biệt các loại cây nào ăn được, cây nào làm thuốc, cây nào có độc phải tránh xa; dạy cho con các kỹ năng bơi sông suối hay leo trèo đồi. Khi những đứa trẻ ấy lớn lên, chúng sẽ thấm đẫm văn hóa Mường, biết thoát khỏi nỗi ám ảnh về người nông dân Việt “cổ cày, vai bừa” vất vả sớm hôm.

Dương Đình Tường – Bảo Thắng

Nguồn: nongnghiepmoitruong.vn