Chuẩn bị một khẩu phần ăn cân bằng dinh dưỡng, ngon và dễ tiêu hóa với chi phí hợp lý là điều quan trọng nhất trong việc cung cấp dinh dưỡng cho heo con. Tuy nhiên điều này vẫn chưa đủ, đặc biệt là đối với heo con cai sữa sớm, nếu như khẩu phần chỉ đơn giản được đặt trong máng để heo tự ăn.

Quản lý phương thức cho ăn được xem là tiền tuyến trong cuộc chiến nhằm tăng lượng ăn vào của heo, khi heo ở độ tuổi chưa thực sự thích nghi với thức ăn khô. Dưới đây là những mô tả ngắn gọn về một số phương pháp cho ăn thường được áp dụng.

Cho ăn dặm

Việc sử dụng thức ăn bổ sung trước khi cai sữa (ăn dặm) đã được tranh luận suốt hơn 30 năm qua mà vẫn chưa đi đến kết luận. Có hai luồng ý kiến trái chiều xoay quanh vấn đề này: (1) giảm thiệt hại tình trạng sức khỏe của heo nái, nhờ đó cải thiện năng suất sinh sản, (2) sức khỏe heo con tốt hơn như tăng trọng lượng lúc cai sữa, hệ thống enzyme phát triển tốt, vì thế khẩu phần tập ăn ban đầu ít tốn kém hơn. Tuy nhiên, cũng có rất nhiều ý kiến phản đối việc ăn dặm và một trong số đó là nguy cơ xảy ra dị ứng ở thành ruột do các kháng nguyên trong thức ăn gây ra (như protein đậu nành). Nghiên cứu tiến hành tại Đại học Bristol trong nhiều năm chứng minh khi cho một liều nhỏ chất gây dị ứng vào thức ăn trong khoảng thời gian trước cai sữa có thể dẫn đến các phản ứng mẫn cảm nghiêm trọng sau cai sữa, khi heo con tiếp xúc với một lượng lớn protein trong thức ăn.

Do đó giải pháp cho việc ăn dặm bao gồm việc tăng lượng ăn vào để hệ tiêu hóa quen dần với thức ăn khô trước khi bắt đầu cai sữa. Hầu hết các chuyên gia dinh dưỡng đều đồng ý rằng lượng thức ăn khoảng 500 g cho mỗi heo con trước khi cai sữa sẽ tạo ra dung nạp miễn dịch với các kháng nguyên trong thức ăn và ngăn ngừa các phản ứng tiêu cực xảy ra sau cai sữa.

Để đạt được lượng ăn vào mục tiêu này, một phương án quản lý nghiêm ngặt đã được áp dụng cho tất cả các lứa heo. Nên cung cấp thức ăn tươi, ngon và dễ tiêu hóa ít nhất ba lần mỗi ngày và bắt đầu cho ăn sau khi sinh bảy đến mười ngày. Việc sử dụng thuốc kích thích thèm ăn có thể mang lại lợi ích để đạt được lượng ăn vào mục tiêu. Trong thương mại thực tiễn, thức ăn trong giai đoạn đầu cai sữa được dùng làm thức ăn ăn dặm.

Hầu hết các nghiên cứu không chứng minh được bất kỳ lợi ích nào từ việc cho heo con dưới ba tuần tuổi ăn dặm. Trái lại, ta thấy rõ lợi ích của việc ăn dặm ở heo con sau 21 ngày cai sữa (xem Hình 1).

Cho ăn ở dạng lỏng

Việc sử dụng hệ thống cho ăn dạng lỏng ở heo con sau cai sữa đã được đánh giá trên cả phương diện thương mại và thực nghiệm. Đã có những thành công và thất bại trong những năm qua và công nghệ này đã được chứng minh là rất khó ứng dụng trong thương mại thực tiễn, vì việc kiểm soát hết tất cả các vấn đề liên quan đến dinh dưỡng, vi sinh vật, kỹ thuật và quản lý là điều rất khó.

Tuy nhiên, phương pháp này đã thay đổi nhanh chóng với những cải thiện đáng kể trong mười năm qua. Mang lại lợi nhuận trong năng suất vật nuôi khi hệ thống hoạt động tốt. Lượng ăn vào, tỷ lệ tăng trưởng và hiệu quả thức ăn nói chung được nâng cao so với hệ thống cho ăn khô, vì hệ thống thức ăn lỏng giúp tăng cường sức khỏe đường ruột hơn. Việc cai sữa đột ngột làm giảm các phân tử bảo vệ IgA và các yếu tố tăng trưởng là nguyên nhân gây ra thoái hóa nhung mao, và phải mất rất nhiều ngày để hồi phục, nhưng điều này có thể tránh được khi cho ăn thức ăn lỏng.

Tuy nhiên, cho ăn dạng lỏng không phải là không có vấn đề. Trên thực tế, có sự khác biệt rất lớn trong năng suất heo cai sữa khi dùng hệ thống cho ăn dạng lỏng do có sự khác biệt lớn trong việc sử dụng thiết bị, nguyên liệu thức ăn, và phương án quản lý. Hơn nữa, thỉnh thoảng lượng ăn vào quá nhiều dẫn đến tiêu chảy dinh dưỡng. Việc kiểm soát chất nền vi sinh trong thức ăn có thể gặp nhiều khó khăn. Thức ăn lỏng chứa khoảng 20%-25% chất khô và có xu hướng lên men nhanh chóng cùng với việc giảm nồng độ axit. Điều này rất hữu ích nếu quá trình lên men dẫn đến sản sinh axit lactic hỗ trợ sức khỏe đường ruột ở vật nuôi, nhưng lên men hoặc không lên men thường dẫn đến sự phát triển quá mức của vi khuẩn gram âm và tăng nguy cơ nhiễm tiêu chảy cấp.

Gần đây, những tiến bộ trong phương pháp cho ăn thức ăn lỏng lên men hứa hẹn duy trì một hệ vi sinh ổn định và mang lại nhiều lợi ích hơn cho hệ thống chăn nuôi. Quá trình lên men thức ăn trong khoảng tám giờ ở nhiệt độ khoảng 21˚C có thể làm giảm nhanh chóng nồng độ pH và khả năng sản sinh axit lactic. Việc kiểm soát quá trình lên men và thức ăn trước khi lên men hoặc bắt đầu lên men là phương pháp phát triển mới nhất. 

Cho ăn trên đệm

Cho ăn trên đệm hoặc trên sàn là một kỹ thuật tác động mạnh mẽ đến heo con cai sữa sớm khi ăn khẩu phần khô, đặc biệt khi chúng không được hoặc hạn chế tiếp xúc với ăn dặm. Nghiên cứu và thực tế đều chứng minh rằng heo có thể tăng gấp đôi trọng lượng và lượng ăn vào nếu chúng được cho ăn trên một sàn đệm trong vài ngày đầu sau cai sữa. Tuy nhiên, nếu không có những biện pháp quản lý thích hợp, kết quả có thể sẽ không được như mong đợi. Kinh nghiệm thực tế chỉ ra rằng một khẩu phần ăn chất lượng cao và dễ tiêu hóa là rất quan trọng khi cho ăn trên đệm, nó như là khẩu phần đầu tiên mà hầu hết heo đều phải ăn. Khẩu phần tập ăn lý tưởng là cám dạng bột, cám dính vào mõm heo và bắt heo phải liếm. Viên và hỗn hợp viên cám (bột) cũng rất hiệu quả, nhưng viên dễ bị lãng phí vì heo có xu hướng cuộn chúng vào tấm đệm. Tấm đệm lớn với đường viền ít nhất là 1cm và bề mặt rãnh được yêu cầu phải giảm lãng phí đến mức tối thiểu. Các tấm đệm nên được đặt cạnh máng ăn nhưng tránh xa góc chuồng, nguồn nước, và đèn nhiệt để tránh tắc nghẽn. Đối với ngày đầu sau cai sữa nên đặt một lượng nhỏ thức ăn trên đệm, và thường xuyên bổ sung thêm thức ăn sau 4-6 giờ như khi heo bắt đầu ăn thức ăn khô. 

Luôn luôn có sẵn thức ăn để heo ăn tự do, thức ăn phải sạch và được điều chỉnh phù hợp. Vào ngày thứ hai sau cai sữa, cho ăn hỗn hợp viên và bột nhằm khuyến khích heo tiêu thụ nhiều viên thức ăn để quá trình chuyển đổi khẩu phần diễn ra trôi chảy hơn khi heo bắt đầu tự ăn. Cho ăn trên đệm nên ngưng sau ngày thứ ba hoặc thứ tư trừ khi heo gầy và nhiễm bệnh. Một nguyên tắc chung của hầu hết các nhà chăn nuôi là nên cho heo con ăn trên đệm ít nhất ba lần mỗi ngày, tổng thức ăn 100-150 g/con mỗi ngày để buộc heo con sử dụng máng ăn.

Điều chỉnh máng ăn

Điều chỉnh máng ăn phù hợp là một nhiệm vụ tốn nhiều thời gian và công sức, nhưng là một việc làm cần thiết giúp giảm lãng phí thức ăn một cách rõ rệt, đặc biệt là khi khẩu phần ăn trong chu kỳ heo con rất đắt. Chưa có nghiên cứu cụ thể về việc lãng phí thức ăn, nhưng ta dễ dàng nhận thấy thức ăn bị lãng phí sẽ làm tăng chi phí sản xuất. Khoảng hao hụt dưới 5% nghĩa là máng ăn đã được điều chỉnh phù hợp, trên 15% là máng ăn thiết kế chưa phù hợp và việc quản lý chưa hiệu quả. 

Dựa vào kinh nghiệm thực tế, việc đầu tiên ta nên làm là đóng cổng điều chỉnh máng ăn, sau đó đổ thức ăn viên vào máng, tiếp đó điều chỉnh cổng để máng ăn có chiều cao thích hợp đồng thời hơi lắc hoặc rung nhẹ máng ăn. Trong tuần đầu sau cai sữa, cho thức ăn bằng 2/3 máng chảo để đảm bảo rằng heo bị thu hút vào thức ăn. Trong những tuần tiếp theo của chu kỳ heo con, cho thức ăn ít hơn 1/3 máng chảo để giảm thiểu lãng phí thức ăn. Cần điều chỉnh máng ăn một lần nữa khi chuyển đổi từ dạng viên sang cám hoặc ngược lại. Khẩu phần cám (bột) chứa nhiều sản phẩm có nguồn gốc từ sữa liên kết với máng ăn tốt hơn so với khẩu phần đơn giản chứa ngũ cốc và protein thực vật. Mặt khác, lưu lượng khẩu phần cám tốt hơn khi kích thước hạt tăng lên, nhưng điều này có thể làm giảm hiệu quả thức ăn và tăng lượng thải chất dinh dưỡng trong phân.

Quan sát heo và thức ăn bị lãng phí xung quanh máng ăn, những thanh mỏng bên dưới máng là cách thích hợp nhất để xác định bao nhiêu thức ăn bị lãng phí và liệu có cần điều chỉnh lại các cổng máng. Thức ăn bị ẩm do độ ẩm trong môi trường và nước bọt thường dính vào cổng làm giảm lưu lượng thức ăn, vì vậy thức ăn thường có xu hướng bị dính nhiều hơn khi nhiệt độ và độ ẩm tăng.

Cho ăn cháo

Heo được cung cấp cháo dễ dàng tăng lượng chất khô ăn vào trong khoảng thời gian trước và sau cai sữa. Heo ăn cháo ở dạng lỏng hoặc hơi lỏng giúp cải thiện sức khỏe đường ruột và khả năng trao đổi chất. Ăn cháo là một kỹ thuật tốn nhiều thời gian và công sức, ngoài ra những mặt hạn chế của kỹ thuật này là heo sau cai sữa thường còi cọc hoặc bị phụ thuộc vào cháo, heo mới sinh thặng dư.

Dựa vào kinh nghiệm thực tế, ta nên sử dụng sữa thay vì dùng nước cháo để tăng tính ngon miệng. Không cần đến máng ăn, dùng phễu là đủ để cho ăn cháo, nhưng phải sử dụng khẩu phần tập ăn dễ tiêu hóa. Heo còi phải được nhốt riêng và bắt đầu ăn cháo ngay sau khi cai sữa. Ngoài ra, nên sắp xếp một chuồng đặc biệt dành cho heo sụt cân thường xuất hiện trong suốt hai tuần đầu sau cai sữa. Heo nên ăn cháo không quá ba lần mỗi ngày; nếu không thì chúng sẽ không ăn viên thức ăn khô được cho ăn tự do trong máng. Cho ăn cháo từ 3-5 ngày là đủ đối với hầu hết heo con để phục hồi và tiêu hóa dinh dưỡng trong viên khô. Nên thay đổi dần dần từ cháo sang khẩu phần khô hoàn toàn, do đó cháo cần phải từ từ đặc lên để heo thích nghi với chế độ ăn khô. Heo chỉ nên được nhận vừa đủ cháo để tiêu thụ hết trong một lần ăn khoảng 20 phút. Tối đa mười heo con một máng để đảm bảo đủ cháo cho tất cả. Giữ vệ sinh sạch sẽ là một phần rất quan trọng quyết định sự thành công trong giai đoạn cho ăn cháo.

Quản lý nguồn nước

Nước là chất dinh dưỡng luôn được đề cập cuối cùng trong mỗi ấn phẩm về dinh dưỡng. Tuy nhiên, nó là chất dinh dưỡng đầu tiên cần cho sự sống. Trong vài ngày đầu sau cai sữa, heo con có thể tiêu thụ nhiều nước hơn so với nhu cầu thực sự. Đây là một biện pháp để chống lại cơn đói và thiếu sữa mẹ. Một khi bắt đầu tiêu thụ thức ăn khô, heo con tiêu thụ 2-4 lít nước mỗi kg thức ăn.

Hạn chế lượng nước uống vào làm giảm lượng ăn vào đáng kể. Khi lượng nước bị giới hạn do khóa núm, áp lực không được thỏa mãn, hoặc cạnh tranh quá mức, khiến lượng ăn vào giảm mạnh. Khẩu phần giàu protein thường được ăn trong hai tuần đầu sau cai sữa cũng yêu cầu cung cấp nguồn nước dồi dào để bài tiết nitơ thừa thông qua nước tiểu. Dựa vào kinh nghiệm thực tế, nên làm sạch hệ thống nước trước khi heo uống. Ngoài ra, thêm các sản phẩm loại bỏ chất hữu cơ vào ống dẫn sẽ khử trùng hiệu quả hơn so với chỉ dùng chất khử trùng. Tất cả núm vú và cốc phải được kiểm tra đúng định kỳ hoạt động. Lưu lượng ban đầu, giữa và cuối của hệ thống ống dẫn ít nhất là 250 ml mỗi phút cho đến khi heo đạt trọng lượng 10 kg, và 500 ml mỗi phút cho đến khi heo đạt trọng lượng 30 kg. Tối thiểu một núm vú hoặc một cốc cho 10-20 heo con, tùy thuộc vào thiết kế chuồng và vị trí máng. Núm vú nên được điều chỉnh cao ngang vai heo con. Khi bắt đầu cho heo uống nước, núm nên được điều chỉnh nhỏ giọt trong 6-12 giờ đầu sau cai sữa. Cuối cùng, nên thường xuyên tiến hành kiểm tra hàm lượng sunfat (có thể gây tiêu chảy), độ cứng (tăng bảo trì hệ thống nước), và vi khuẩn gây bệnh (salmonella và colibacillus), mặc dù heo con có thể chịu được sự chênh lệch về chất lượng nước ở phạm vi khá rộng, theo một nghiên cứu ở Canada.

Biên dịch: Ecovet Team

Nguồn: Ecovet