[Chăn nuôi Việt Nam] – Trong bối cảnh chăn nuôi heo ngày càng đẩy mạnh theo hướng công nghiệp hóa, đực giống giữ vai trò then chốt đối với hiệu quả sinh sản của toàn đàn. Một đực giống khỏe mạnh, sinh tinh ổn định và sở hữu nền tảng di truyền vượt trội sẽ truyền tải tốt các tính trạng kinh tế quan trọng như tăng trưởng nhanh và sức sống tốt cho hàng nghìn đời con. Nhờ đó, năng suất và hiệu quả sản xuất của cả đàn được nâng cao lên rõ rệt.

Hendrix Genetics vừa ra mắt chuỗi hội thảo kỹ thuật trực tuyến “Swine Insights”, mở đầu bằng chủ đề đang được ngành chăn nuôi heo đặc biệt quan tâm: Quản lý lợn đực giống – từ chọn lọc đến chất lượng tinh dịch. Hội thảo trực tuyến đầu tiên, diễn ra vào chiều ngày 28/11/2025, do ông José Ángel Pedrido Rey, bác sĩ thú y kiêm Giám đốc Dịch vụ Kỹ thuật Bộ phận Kinh doanh Heo châu Âu của Hypor – Hendrix Genetics, trình bày về nội dung “Thích nghi của heo đực giống”, yếu tố then chốt quyết định năng suất sinh sản của cả hệ thống.

Môi trường tối ưu cho đực giống phát triển

Ông José Ángel Pedrido Rey, bác sĩ thú y kiêm Giám đốc Dịch vụ Kỹ thuật Bộ phận Kinh doanh Heo châu Âu của Hypor – Hendrix Genetics

Trong phần chia sẻ tại hội thảo kỹ thuật của Hendrix Genetics, ông José Ángel  nhấn mạnh rằng giai đoạn nuôi hậu bị quyết định trực tiếp đến khả năng sinh sản và chất lượng tinh dịch của heo đực giống. Để xây dựng nền tảng thể chất vững chắc, chuồng nuôi cần được thiết kế chuẩn xác, với diện tích tối thiểu 1,5m²/con, mặt sàn khô ráo và chống trơn trượt nhằm hạn chế chấn thương chân. Về tổ chức đàn, ông khuyến nghị duy trì quy mô 8-14 con/nhóm và không tách biệt hoàn toàn, vì sự tương tác xã hội giúp kích thích hành vi sinh sản tự nhiên, cải thiện libido, đồng thời hỗ trợ chọn lọc những cá thể có hệ thống chân khỏe mạnh.

Ông nhấn mạnh rằng môi trường chuồng nuôi là yếu tố then chốt quyết định sức khỏe và hiệu suất sinh sản của đực giống. Nhiệt độ cần được duy trì ổn định ở mức 18–20°C, thời gian chiếu sáng tối thiểu 8 giờ/ngày với cường độ khoảng 80 lux. Các khí độc phải được kiểm soát nghiêm ngặt: amoniac dưới 10–20 ppm, CO₂ trong khoảng 500–3.000 ppm và H₂S luôn dưới 5 ppm, nhằm bảo vệ hệ hô hấp và duy trì chức năng sinh sản. Một môi trường nuôi ổn định giúp đực giống phát triển đúng tốc độ sinh trưởng và thể hiện tối ưu bản năng giao phối.

Tiêu chuẩn dinh dưỡng cho đực giống hậu bị

Về dinh dưỡng, ông José Ángel khuyến nghị áp dụng khẩu phần theo từng giai đoạn từ sau cai sữa đến khi đạt 135kg. Và ông cũng nhấn mạnh vai trò của vitamin A, D, E và khoáng vi lượng như kẽm, mangan, đồng. Các dạng khoáng hữu cơ Mn, Cu, Zn đóng vai trò quan trọng trong quá trình hình thành sụn, collagen và khung xương, góp phần tăng độ bền chân khi nhảy giá. Ông cũng lưu ý cần duy trì cân bằng điện giải với mức khuyến nghị trên 210 mEq/kg thức ăn để giảm nguy cơ toan chuyển hóa và đảm bảo quá trình khoáng hóa xương được diễn ra tối ưu.

Tốc độ tăng trưởng lý tưởng của đực hậu bị trong giao đoạn 30 – 135 kg nên đạt 800-900 g/ngày. Theo ông, tốc độ này phản ánh tình trạng dinh dưỡng tối ưu và có mối liên hệ chặt chẽ với quá trình phát triển cơ – xương cũng như phẩm chất tinh dịch. Một khẩu phần được cân đối chuẩn chỉnh hợp lý về protein, năng lượng, khoáng cũng như vitamin sẽ giúp heo đạt thể hình tiêu chuẩn, hoàn thiện tuyến sinh dục, đồng thời cũng giúp nâng cao mật độ tinh trùng, tỷ lệ sống và độ di động trong xuất tinh

Những lưu ý trong quá trình nhập trại

Bác sĩ José Ángel Pedrido Rey cho biết giai đoạn thích nghi sau khi đực giống nhập trại là nền tảng quyết định hiệu quả khai thác tinh về sau. Đây phải là quy trình được kiểm soát nghiêm ngặt nhằm ngăn mầm bệnh xâm nhập vào đàn giống gốc và bảo đảm an toàn sinh học cho toàn bộ hệ thống sản xuất tinh. Ông khuyến cáo áp dụng nguyên tắc “all in – all out” trong khu cách ly và chỉ nhập đực giống từ một nguồn duy nhất để đảm bảo sự đồng đều về sức khỏe và hồ sơ tiêm phòng.

Trong quá trình vận chuyển, đực giống cần được giảm tối đa stress vì căng thẳng có thể làm suy giảm hệ miễn dịch và ảnh hưởng trực tiếp đến khả năng sinh tinh. Việc huấn luyện sớm trong khu cách ly cũng đóng vai trò rất quan trọng. Việc cho đực giống làm quen với nhảy giá và quy trình khai thác tinh giúp hình thành phản xạ sinh dục ổn định, trong khi khai thác tinh thử hỗ trợ đánh giá chất lượng tinh dịch ban đầu. Toàn bộ dụng cụ trong khu cách ly phải được tách biệt hoàn toàn để phòng ngừa nguy cơ lây nhiễm chéo.

Thực hiện cách ly và xét nghiệm đối với lợn giống mới nhập trại

Theo ông José Ángel, thời gian cách ly thường kéo dài 10-12 tuần với nhiều mốc kiểm tra đánh giá sức khỏe. Khi mới nhập trại, đực giống phải được xét nghiệm PCR và Elisa để xác định tình trạng ban đầu. Đến cuối giai đoạn cách ly, các xét nghiệm được lặp lại nhằm mục đích kiểm soát bệnh PRRS và các bệnh hô hấp. Ông cũng lưu ý rằng sự chêch lệch về sức khỏe giữa nơi xuất phát và trại đích có thể khiến thời gian thích nghi kéo dài hơn.

Stress trong quá trình vận chuyển là yếu tố thường bị xem nhẹ nhưng ảnh hưởng đến sức đề kháng của đực giống lại rất lớn. Tiếng ồn, rung lắc và biên độ nhiệt độ thay đổi đều làm heo suy yếu,vì vậy cần bổ sung nước, vitamin và khoáng ngay sau khi nhập trại để kịp thời phục hồi. Chấn thương chân cũng là vấn đề phổ biến do trơn trượt trong quá trình di chuyển, đòi hỏi phải sử dụng sàn chống trượt và có các biện pháp hỗ trợ giảm đau kịp thời.

Một yếu tố quan trọng khác là sốt. Chỉ cần thân nhiệt tăng 1-1,5°C cũng có thể làm giảm chất lượng tinh trong nhiều tuần. Việc tiêm vaccine hoặc các phản ứng sau tiêm có thể gây sốt nhẹ 24-48 giờ, vì vậy cần được theo dõi chặt chẽ. Cuối cùng, ông nhấn mạnh phải áp dụng phác đồ phòng bệnh và tẩy giun đúng thời điểm để giảm nguy cơ bệnh lý trong suốt giai đoạn nuôi hậu bị, đảm bảo đực giống phát triển khỏe mạnh và sẵn sàng cho khai thác tinh.

Huấn luyện sớm giúp ổn định phản xạ sinh dục của lợn đực giống

Huấn luyện lợn đực giống cũng là một trong những yếu tố cần được chú trọng hơn. Chuẩn bị đúng kỹ thuật ngay từ giai đoạn đầu đời sẽ quyết định trực tiếp đến khả năng khai thác tinh về sau. Bác sĩ José Ángel cho biết thiết bị giá nhảy là yếu tố cốt lõi giúp đực giống thể hiện hành vi sinh dục tự nhiên và hình thành phản xạ nhảy giá an toàn. Giá nhảy cần được thiết kế chắc chắn, làm bằng thép hoặc gỗ bọc vật liệu mềm, đồng thời phải trang bị tay cầm bằng gỗ hoặc cao su để người khai thác tinh thao tác thuận tiện. Chiều cao lý tưởng khoảng 65 cm, có thể điều chỉnh theo từng con, bề rộng 25 cm và thiết bị có thể cố định hoặc di chuyển giữa các ô chuồng.

Lịch trình huấn luyện lợn giống

Việc huấn luyện cần phải được bắt đầu ngay từ khi đực giống vào khu cách ly. Giá nhảy được mang đến từng ô chuồng để heo để làm quen, thường được đặt ở góc chuồng nhằm giảm áp lực. Người nuôi có thể thoa pheromone hoặc gel từ các đực giống đã thuần để kích thích bản năng sinh dục. Theo ông José Ángel, lịch huấn luyện phù hợp là hai lần/ngày, kéo dài 10-15 phút/buổi. Trong tuần đầu sau khi heo nhảy thành công, nên cho lặp lại ít nhất ba lần để củng cố phản xạ. Việc sử dụng những đực giống đã thuần để dẫn dắt cũng giúp quá trình diễn ra nhanh hơn. Tuy nhiên, yếu tố quan trọng nhất vẫn là sự kiên nhẫn và nhất quán của người huấn luyện.

Với các trường hợp đực giống không hợp tác, cần dừng tập sau 10-15 phút, thử lại sau 1 giờ và chỉ tiếp tục tối đa 5 phút nếu heo vẫn có dấu hiệu căng thẳng. Có thể tiến hành huấn luyện ngay trong ô chuồng riêng để heo tự tin hơn. Trường hợp heo có libido thấp, có thể kích thích bằng gel tinh dịch, pheromone như androstenone và androstenol, hoặc sử dụng prostaglandin có hiệu ứng tử cung như dinoprost tromethamine để kích thích heo.

Ông kết luận rằng huấn luyện đực giống là sự kết hợp giữa kỹ thuật, hiểu biết hành vi và điều kiện thực tế. Khi thực hiện đúng, đực giống sẽ có phản xạ ổn định, tự tin và cho chất lượng tinh cao trong hệ thống thụ tinh nhân tạo chuyên nghiệp.

Tần suất lấy tinh quyết định chất lượng và tuổi thọ đực giống

Lịch lấy tinh phải cân bằng giữa năng suất và sức khỏe sinh sản

Bác sĩ José Ángel Pedrido Rey cho biết tần suất khai thác tinh quyết định trực tiếp đến chất lượng tinh dịch và tuổi thọ khai thác của lợn đực giống. Do mức độ trưởng thành sinh lý thay đổi theo từng giai đoạn, lịch lấy tinh phải được xây dựng dựa trên sự phát triển của tinh hoàn, khả năng sinh tinh và sức chịu đựng của từng cá thể, thay vì áp dụng một lịch cố định cho toàn đàn.

Ở khoảng 6 tháng tuổi, đực giống bắt đầu trưởng thành sinh dục nhưng chưa đủ ổn định để khai thác tinh. Từ 6,5-8 tháng, đực giống được huấn luyện và phải thực hiện ba lần nhảy giá đúng kỹ thuật để hoàn thiện phản xạ sinh dục. Từ 8-10 tháng tuổi, có thể khai thác tinh với tần suất một lần/tuần. Đến giai đoạn sung sức 10-12 tháng, tần suất có thể tăng lên ba lần mỗi hai tuần để tối ưu sản lượng tinh. Giai đoạn 12-18 tháng tuổi là thời kỳ khai thác ổn định, tần suất có thể nâng lên là hai lần mỗi tuần. Ông nhấn mạnh việc duy trì nhất quán về lịch khai thác tinh giúp hạn chế xáo trộn nhịp sinh lý và đảm bảo hiệu suất sinh tinh tối ưu.

Bác sĩ José Ángel cảnh báo rằng khai thác tinh quá nhiều có thể làm giảm nồng độ tinh dịch và tăng số tinh trùng chưa trưởng thành, dẫn đến tỷ lệ thụ thai thấp. Ngược lại, khai thác tinh quá ít cũng dẫn đến tinh trùng tồn lưu lâu trong hệ thống sinh tinh, làm tăng tỷ lệ tinh trùng chết và dị dạng. Những điều này đều gây ảnh hưởng xấu đến hiệu quả sinh sản và gây tổn thất kinh tế.

Ông kết luận rằng lịch khai thác tinh phải cân bằng giữa năng suất và sức khỏe sinh sản. Người quản lý cần theo dõi phản ứng của từng đực giống và điều chỉnh tần suất linh hoạt để duy trì chất lượng tinh, kéo dài thời gian khai thác và tối ưu hiệu quả trang trại.

Những chia sẻ của bác sĩ José Ángel Pedrido Rey tại hội thảo kỹ thuật trực tuyến “Swine Insights” cho thấy rằng quản lý heo đực giống là một chiến lược tổng hợp, bao gồm dinh dưỡng, môi trường, sức khỏe, hành vi và lịch khai thác tinh. Từ nuôi hậu bị, thích nghi, huấn luyện đến lấy tinh, mỗi bước đều có ảnh hưởng trực tiếp đến chất lượng tinh dịch và hiệu quả sinh sản. Trong bối cảnh ngành chăn nuôi chú trọng tối ưu năng suất và kiểm soát dịch bệnh, các khuyến nghị khoa học này giúp trang trại xây dựng quy trình quản lý đực giống hiện đại, đồng bộ và hiệu quả hơn, từ đó nâng cao hiệu quả kinh tế và sức cạnh tranh cho ngành chăn nuôi heo Việt Nam.

Trần My

Xem thêm:

Giải pháp di truyền tiên tiến, hiệu quả cao cho ngành chăn nuôi heo Việt Nam

Hypor: Chăn nuôi heo bền vững từ con giống tốt

Đánh giá di truyền dòng đực cuối trong điều kiện trang trại