[Nhà Chăn Nuôi] – Trong bối cảnh dịch bệnh gia súc, gia cầm tiếp tục đe dọa ngành chăn nuôi, tiêm phòng vaccine đang dần khẳng định vai trò là “tấm khiên” bảo vệ đàn vật nuôi. Tuy nhiên, thực tế triển khai vẫn còn nhiều khoảng trống cần lấp đầy, đặc biệt là niềm tin từ người chăn nuôi.

Tiêm vaccine là “then chốt” trong phòng chống dịch bệnh

Vaccine đã có, hiệu quả đã rõ nhưng tỷ lệ tiêm vẫn còn thấp

Tại “Hội nghị Tổng kết các chương trình, kể hoạch quốc gia phòng, chồng dịch cúm gia cầm (CGC), lở mồm long móng (LMLM) và dịch tả lợn châu Phi (ASF)” ngày 16/6, ông Phan Quang Minh, Phó Cục trưởng Cục Chăn nuôi và Thú y (Bộ NN&MT) cho biết: Công tác giám sát chủ động đã góp phần định hướng lựa chọn vaccine phù hợp, giúp giảm 33% số ổ dịch CGC và 3,6% số tỉnh có dịch so với giai đoạn trước (2014-2018). Tuy nhiên, tiến độ tiêm vaccine trong 6 tháng đầu năm vẫn chưa đạt kỳ vọng: CGC đạt 19,8%, LMLM trên trâu, bò đạt 25,5%, còn đàn lợn chỉ đạt 1,11% tổng đàn. Ngoài CGC, phần lớn các bệnh còn lại đều có tỷ lệ tiêm dưới 10%, đặc biệt thấp tại khu vực chăn nuôi nhỏ lẻ. Nguyên nhân chủ yếu là do khó khăn trong công tác rà soát tổng đàn, thiếu kinh phí, thủ tục mua sắm phức tạp và ý thức tiêm phòng của người dân còn hạn chế. Một số địa phương vẫn chưa áp dụng chế tài xử phạt, khiến việc đảm bảo miễn dịch cộng đồng gặp trở ngại. Thực tế cho thấy, nhiều nơi vẫn còn tình trạng tiêm chủng hình thức, giám sát lỏng lẻo, tỷ lệ bao phủ thấp.

Dù còn nhiều thách thức, công tác phòng chống dịch tả lợn châu Phi (ASF) đã ghi nhận những tín hiệu tích cực. Trong 6 tháng đầu năm 2025, cả nước chỉ ghi nhận 251 ổ dịch tại 35 tỉnh, giảm hơn 80% thiệt hại so với cùng kỳ năm trước. Đáng chú ý, tất cả các ổ dịch đều xảy ra ở đàn lợn chưa tiêm vaccine. Theo Cục Chăn nuôi và Thú y, từ năm 2023 đến nay, cả nước ghi nhận 260 ổ dịch ASF tại 63 tỉnh, tiêu hủy khoảng 11.000 con lợn, chủ yếu tại các hộ chăn nuôi nhỏ lẻ chưa áp dụng an toàn sinh học. So với giai đoạn 2019-2020, số ổ dịch giảm 15%, số lợn tiêu hủy giảm 80%. Tính đến nay, chỉ còn 126 ổ dịch tại 16 tỉnh, thành chưa qua 21 ngày.

Kết quả này là minh chứng rõ ràng cho hiệu quả bảo hộ của vaccine -một giải pháp căn cơ, bền vững và không thể thay thế trong chiến lược phòng chống dịch bệnh chăn nuôi hiện nay. Ông Phan Quang Minh thẳng thắn: “Vaccine đã chứng minh hiệu quả, nhưng người dân vẫn chưa thật sự tin. Vấn đề là truyền thông và nhận thức, chúng ta cần thay đổi cách tiếp cận. Tiêm vaccine là then chốt của then chốt trong phòng chống dịch bệnh hiện nay”.

Doanh nghiệp tiên phong – Động lực thúc đẩy tiêm vaccine

Nhiều doanh nghiệp như DABACO, AVAC và NAVETCO đang đóng vai trò chủ lực trong nghiên cứu, sản xuất và triển khai tiêm vaccine phòng dịch trên diện rộng.

Ông Vũ Đăng Đồng, Giám đốc Trung tâm Chẩn đoán Thú y DABACO chia sẻ: “Vaccine như chiếc mũ bảo hiếm, không ngăn được tai nạn hoàn toàn, nhưng chắc chắn giảm thiệt hại. Chúng tôi không chỉ sản xuất vaccine mà còn đồng hành với người chăn nuôi trong quá trình sử dụng”.

Hiện, Việt Nam đã cấp phép lưu hành 3 loại vaccine ASF, trong đó DABACO là đơn vị lần đầu tham gia sản xuất. Theo ông Vũ Đăng Đồng, hành trình nghiên cứu và phát triển vaccine ASF đối mặt với nhiều khó khăn về cơ sở vật chất và nhân lực. Tuy nhiên, với sự hồ trợ của Bộ NN&MT, Cục Chăn nuôi và Thú Y, DABACO đã nhập được con giống chuẩn từ Hoa Kỳ và sản xuất trong phòng thí nghiệm an toàn sinh học cấp độ 3.

Ông Nguyễn Văn Điệp, Tổng Giám đốc AVAC cho biết, vaccine AVAC ASF LIVE đã được cấp phép tháng 7/2022 và thương mại hóa từ năm 2023. Tuy nhiên, “Người dân thận trọng là điều dễ hiểu. Vì thế, chúng tôi giám sát tiêm phòng trên hàng trăm trang trại để chứng minh hiệu quả thực tế”.

Tính đến nay, AVAC đã cung cấp 3 triệu liều vaccine trong nước và xuất khấu 600.000 liều sang các quốc gia như Philippines và Indonesia. Tại Philippines, vaccine đã được cấp phép lưu hành từ năm 2024; còn tại Indonesia, AVAC vừa xuất khẩu thêm 120.000 liều. Các đối tác nước ngoài đánh giá sản phẩm có hiệu quả cao trong việc bảo hộ đàn lợn, ngăn chặn sự lây lan dịch bệnh. Về công nghệ, AVAC lựa chọn phát triển vaccine sống nhược độc bằng phương pháp cắt gen, hướng đi được đánh giá khả thi nhất hiện nay. Để thành công, AVAC đã vượt qua 3 thách thức kỹ thuật chính: tối ưu hóá chủng virus an toàn; phát triển dòng tế bào liên tục và xây dựng dữ liệu toàn diện về tính sinh miễn dịch và độ an toàn của vaccine.

Điểm đặc biệt, AVAC đã phát triển dòng tế bào đại thực bào từ phôi thai lợn, có khả năng sinh trưởng liên tục, không chứa gen gây ung thư hay vi sinh vật ngoại lai, đồng thời cho phép virus vaccine nhân lên ổn định, đạt hiệu giá cao.

Ông Trần Xuân Khương, đại diện công ty APHARMA cho biết: “Chúng tôi dán tem QR truy xuất nguồn gốc trên từng lọ vaccine và tổ chức nhiều hội thảo đầu bờ, tập huẫn kỹ thuật để bà con yên tâm tiêm phòng đúng cách”.

Sự vào cuộc mạnh mẽ của các doanh nghiệp trong nước không chỉ khẳng định năng lực nội địa hóa vaccine mà còn góp phần củng cố niềm tin và mở rộng độ bao phủ tiêm phòng trên cả nước, yếu tố then chốt để kiểm soát hiệu quả các dịch bệnh nguy hiểm trong chăn nuôi hiện nay.

Người chăn nuôi vẫn chờ đợi

Dù vaccine đã có và bước đầu khẳng định hiệu quả, nhiều người chăn nuôi vẫn tỏ ra thận trọng. Ong Nguyễn Văn Thắng, đại diện HTX Chăn nuôi Hòa Mỹ (Hà Nội), chia sẻ: “Người chăn nuôi không ngại tiêm nếu vaccine tốt. Nhưng điều chúng tôi cần là thông tin rõ ràng và sự bảo đảm từ phía cơ quan chức năng. Nếu tiêm đúng hướng dẫn mà vẫn xảy ra thiệt hại, có được bồi thường không?”.

Theo ông Thắng, ngành chăn nuôi Việt Nam hiện đã có nền tảng kỹ thuật khá tốt, kiểm soát hiệu quả nhiều loại dịch bệnh như tai xanh, LMLM… nhưng ASF vẫn là mối đe dọa lớn nhất. “Nếu vaccine thực sự hiệu quả) tôi tin người dân sẽ đồng loạt tiêm, kể cả khi giá 60.000 đồng/liều. Nhưng hiện tại, niềm tin vẫn còn thiếu. Thông tin về hiệu quả bảo hộ, cam kết từ nhà sản xuất và cơ chế bảo hiểm rủi ro vẫn chưa rõ ràng”. Ông cũng phản bác nhận định rằng người chăn nuôi nhỏ chờ người chăn nuôi lớn tiêm trước. “Thực tế, ngay cả các trang trại lớn cũng đang chờ khẳng định từ nhà quản lý và doanh nghiệp vaccine. Không ai muốn đánh đổi cả đàn lợn chỉ vì thông tin chưa đầy đủ”.

Từ thực tiền địa phương, ông Thắng kiến nghị cần truyền thông chính thức, đồng thời Nhà nước có thể xem xét cơ chế bảo lãnh rủi ro nếu tiêm vaccine đúng quy định mà vẫn xảy ra thiệt hại. “Khi có sự cam kết và minh bạch, người chăn nuôi sẽ tự tin tham gia tiêm phòng”.

Tại tỉnh Hải Dương (nay thuộc TP. Hải Phòng), địa phương đi đầu trong tiêm vaccine ASF, kết quả rất khả quan. Ông Vũ Văn Hoạt, Chi cục trưởng Chi cục Chăn nuôi, Thủy sản và Thú y tỉnh Hải Dương cho biết, từ cuối năm 2024 đến nay, tỉnh đã tiêm gần 50.000 liều vaccine trên đàn lợn thịt. “Chúng tôi giám sát chặt chế sau tiêm, lấy 181 mẫu tại 17 hộ thuộc 15 xã trên 8 huyện. Kết quả cho thấy, 100% mẫu đạt miễn dịch bảo hộ, lợn khỏe mạnh, phát triển tốt, không ghi nhận biểu hiện bất thường”.

Tuy nhiên, ông Hoạt cũng nêu ra hạn chế khi hiện nay vaccine chưa có chỉ định tiêm cho lợn nái, đực giống và lợn hậu bị, trong khi đây là nhóm vật nuôi đóng vai trò quyết định với miễn dịch đàn. “Muốn bảo vệ khép kín, phải tiêm toàn đàn. Chúng tôi rất mong sớm có chỉ định mở rộng”.

Cần chiến lược đồng bộ để khôi phục niềm tin và nâng tỷ lệ tiêm phòng

Dù vaccine ASF do Việt Nam sản xuất đã được đánh giá đạt hiệu quả bảo hộ lên tới 97- 99%, được cấp phép lưu hành trong nước và bước đầu xuất khẩu, nhưng tỷ lệ tiêm phòng hiện vẫn còn thấp. Thực tế cho thấy, toàn bộ ổ dịch ASF ghi nhận trong năm 2025 đều xảy ra trên đàn lợn chưa tiêm vaccine, điều này khẳng định hiệu quả của tiêm phòng, nhưng cũng chỉ ra một nghịch lý: vaccine đã có, nhưng niềm tin vẫn chưa đủ mạnh để thúc đẩy hành động.

Để khắc phục tình trạng này, đại diện Cục Chăn nôi và Thú y cho răng, ngành chăn nuôi cần triển khai chiến lược đồng bộ, tập trung vào 3 nhóm giải pháp then chốt:

Minh bạch thông tin: Cần truyền thông rõ ràng, nhất quán về hiệu quả bảo hộ, tỷ lệ an toàn, và chỉ định tiêm phòng. Công bố công khai dữ liệu thực nghiệm, giám sát tại các địa phương đã tiêm thành công như Hải Dương, nơi 100% mẫu tiêm đều đạt miễn dịch bảo hộ. Thực hiện chiến dịch thông tin chính thống để phản bác tin đồn, giải thích kỹ thuật, và trấn an tâm lý chăn nuôi.

Có cơ chế bảo lãnh, hỗ trợ rủi ro sau tiêm: Người chăn nuôi sẵn sàng tiêm nếu có cam kết từ cơ quan quản lý về chất lượng vaccine và chính sách hỗ trợ thiệt hại nếu xảy ra sự cố dù đã tiêm đúng chỉ định. Cân nhắc xây dựng quỹ bảo hiểm dịch bệnh có hỗ trợ từ Nhà nước để khuyến khích người chăn nuôi chủ động tiêm phòng.

Hỗ trợ chi phí, ưu tiên hộ nhỏ lẻ: Giá vaccine hiện khoảng 60.000 đồng/liều vẫn là rào cản với một bộ phận chăn nuôi quy mô nhỏ. Cần có cơ chế trợ giá, hỗ trợ một phần kinh phí tiêm vaccine, đặc biệt ở những vùng trọng điểm hoặc có nguy cơ bùng phát dịch.

Lãnh đạo Cục Chăn nuôi và Thú y và các doanh nghiệp đều khẳng định, tiêm phòng vaccine là “then chốt của then chốt” trong phòng chống dịch bệnh hiện nay, là điều kiện để ngành chăn nuôi phát triển ổn định, bền vững và hội nhập quốc tế. Thực tế đã chứng minh dịch bùng phát ở đâu ở đó đàn lợn chưa được tiêm phòng. Do đó, không thể để câu hỏi “tiêm hay không tiêm” tiếp tục tồn tại trong khi vaccine đã sẵn sàng. Đã đến lúc ngành chăn nuôi cần hành động mạnh mẽ hơn, dứt khoát hơn, lấy niềm tin từ thực tiền làm đòn bẩy để phủ rộng vaccine, nâng cao miễn dịch cộng đồng và ngăn chặn dịch tái phát trên diện rộng.

Quỳnh Chi