[Tạp chí Chăn nuôi Việt Nam] – Đại dịch COVID-19 đã ảnh hưởng nặng nề đến toàn cầu, sau một năm từ một thành phố duy nhất nó đã lây lan sang 220 quốc gia vùng lãnh thổ trên thế giới, lây nhiễm cho trên 80 triệu người, làm chết trên 1,8 triệu người vào ngày cuối cùng của năm 2020. Đối với ngành chăn nuôi, do tác động của các biện pháp hạn chế dịch bệnh được các nước ban hành như đóng cửa biên giới, cấm hoặc hạn chế vận chuyển hàng hóa, cấm tụ tập đông người, cấm mở cửa các nhà hàng…đã gây ảnh hưởng đến nhiều khía cạnh khác nhau của ngành.

Đại dịch Covid-19 đã tác động mạnh đến ngành chăn nuôi toàn cầu (Ảnh: Hà Ngân)

Ảnh hưởng đến chuỗi cung ứng thức ăn và sản phẩm chăn nuôi

Do đặc tính phụ thuộc lẫn nhau của nền kinh tế toàn cầu ngày càng phổ biến nên rất ít quốc gia, doanh nghiệp có thể tồn tại độc lập mà không phụ thuộc vào bên ngoài. Khi dịch Covid xảy ra, lệnh cấm đi lại có hiệu lực thì hàng loạt nước bị rối loạn do bị đứt gãy chuỗi cung ứng, ảnh hưởng trực tiếp là các doanh nghiệp làm công tác xuất nhập khẩu nguyên liệu thức ăn và sản phẩm chăn nuôi, sau đó là các cơ sở sản xuất thức ăn và cơ sở chăn nuôi.

Theo dữ liệu của FAO, vào thời điểm tháng 5 năm 2020, 48% doanh nghiệp sản xuất thức ăn chăn nuôi tại châu Á, 35% tại châu Âu và 29% tại Mỹ đã phải dừng hoặc giảm quy mô sản xuất. Rất nhiều nước đã bị khủng hoảng thiếu thịt tươi và sản phẩm chế biến từ thịt, trong đó nặng nhất là các nước châu Âu và Bắc Mỹ. Mặc dù đến cuối năm 2020 tình trạng trên đã được khắc phục một phần tuy nhiên tổng kim ngạch xuất nhập khẩu thức ăn chăn nuôi toàn cầu chỉ đạt 82%,kim ngạch xuất nhập khẩu sản phẩm chăn nuôi chỉ đạt 76% so với năm 2019.

Ảnh hưởng đến năng suất và sản lượng chăn nuôi

 Dịch bệnh Covid-19 đã có ảnh hưởng lớn đến năng suất và sản lượng của tất cả các loại vật nuôi. Theo công bố của các chuyên gia Pháp, ngành chăn nuôi lợn bị ảnh hưởng lớn nhất do có tác động kép của cả dịch tả lợn châu Phi từ năm 2019. Dịch COVID-19 đã cản trở việc vận chuyển thức ăn cho lợn ở một số khu vực, dẫn đến nguồn cung thức ăn cho lợn không đủ, vì vậy hầu hết các trang trại chăn nuôi lợn mới xây dựng đều trong tình trạng ngừng hoạt động, mặt khác, do yếu tố tâm lý người chăn nuôi rất thận trọng đối với việc tái đàn. Dịch bệnh còn ảnh hưởng lớn đến ngành chăn nuôi lợn giống, dẫn tới nguồn cung lợn giống giảm đáng kể về số lượng, giá lợn giống bình quân trên thế giới tăng từ 25-30% so với năm 2019.

Ngành bị ảnh hưởng nặng thứ 2 sau chăn nuôi lợn đó là thủy sản. Do các nước kiểm soát chặt lưu thông, đóng cửa chợ nông hải sản, xiết chặt công tác hải quan tại các cảng, cửa khẩu nên một số sản phẩm thủy sản bị đình trệ, mất giá nghiêm trọng. Trong đó, các loại thủy sản có sản lượng lớn, chu kỳ sản xuất ngắn như cá tra, tôm sú, tôm hùm…bị ảnh hưởng đặc biệt.

Tiếp theo ngành thủy sản đó là ngành chăn nuôi gia cầm, tác động của COVID-19 là đặc biệt lớn. Nguyên nhân được giải thích như sau: do giá lợn tăng cao trong năm 2019 đã khiến nhiều doanh nghiệp chăn nuôi gia cầm mở rộng sản để bù nguồn cung thịt trên thị trường trong nước và xuất khẩu. Khi dịch Covid-19 xảy ra đã làm đứt gãy chuỗi cung ứng dẫn tới các cơ sở không bán được hàng thậm chí với giá bán thấp hơn giá thành. Mặt khác, so với các ngành chăn nuôi khác, chu kỳ sản xuất của chăn nuôi gia cầm ngắn hơn nên áp lực giữ đàn chờ bán cũng không hề nhỏ. Việc hạn chế giao thông đã cản trở vận chuyển thức ăn và gia cầm sống, cộng với lệnh đóng cửa các chợ buôn bán gia cầm sống đã khiến gia cầm không được bán dẫn tới hiện tượng chôn sống gà giống, nhốt gia cầmvào lồngchờ bán đã xuất hiện ở nhiều nước. Rất nhiều cơ sở chăn nuôi gia cầm bị thua lỗ dẫn tới phá sản (tại Trung Quốc có tới gần 50% các cơ sở chăn nuôi gia cầm bị lỗ vốn, con số này ở châu Âu là gần 39%, Nam Mỹ là 43%).

Ngành bị ảnh hưởng tiếp theo là ngành chăn nuôi bò sữa, đặc biệt là khu vực sản xuất và chế biến sửa tươi tiệt trùng. Do đặc điểm là thời gian bảo quản ngắn nên khi áp dụng hạn chế lưu thông, vận chuyển hàng hóa, thời gian làm các thủ tục kéo dài dẫn tới sản phẩm bị hỏng hàng loạt gây ảnh hưởng rất lớn đến ngành sữa toàn thế giới.

Ảnh hưởng đến giá thành thức ăn và các sản phẩm chăn nuôi

 Do tác động của các biện pháp được các nước đưa ra như xiết chặt vận chuyển, hạn chế có mặt đông người… nên một loạt chi phí phát sinh mà chủ doanh nghiệp phải chi trả như chi phí làm ngoài giờ do phải tăng ca để giảm số lượng công nhân cùng thời điểm, chi phí phụ cho công nhân không đi làm hoặc đi làm thiếu giờ (tiền thuê nhà, tiền điện nước và tiền lương…).  Ngoài ra, các chủ trang trại phải chịu thêm chi phí nhiều chi phí khác như  xử lý sản phẩm bị ế, chi phí bảo quản, chi phí vận chuyển do thời gian làm thủ tục kéo dài…trong khi sản lượng bị giảm như đã phân tích làm cho giá thành sản phẩm bị đội lên đáng kể, ảnh hưởng không nhỏ đén hiệu quả sản xuất kinh doanh của các doanh nghiệp.

Ảnh hưởng đến việc xác định quy mô sản xuất

Điều này xảy ra không chỉ với các cơ sở chăn nuôi mà hầu hết các cơ sở sản xuất thức ăn, và chế biến sản phẩm chăn nuôi do chúng có có liên quan chặt chẽ với nhau. Do không thể dự báo được tình hình dịch bệnh trong nước và quốc tế nên hầu hết các tập đoàn lớn và ngay cả các trang trại chăn nuôi có quy mô nhỏ và trung bình đều rất lúng túng trong khâu xác định quy mô chăn nuôi cho thời gian tiếp theo. Điều này kéo theo hệ lụy là các cơ sở chế biến thức ăn, chế biến sản phẩm chăn nuôi, các nhà xuất nhập khẩu… đều bị động theo. Chính vì vậy, các chuyên gia thế giới dự báo giá cả trong năm 2021 sẽ diễn biến hết sức phức tạp, sẽ có một số doanh nghiệp lớn mạnh hơn, ngược lại sẽ không ít doanh nghiệp chăn nuôi bị tiếp tục bị phá sản.

Ảnh hưởng đến sức khỏe của người chăn nuôi

Do phải tập trung đông người tại các cơ sở sản xuất chế biến nên đã có rất nhiều công nhân bị lây nhiễm bệnh. Kết quả nghiên cứu mới nhất của 2 nhà khoa học Jeremy  (Mỹ) và Laura (Ireland) cho thấy hàng loạt quốc gia có công nhân bị lây nhiễm tại các nhà máy chế biến như Canada, Brazil, Mỹ, Ireland, Anh, Tây Ban Nha, Úc, Đan Mạch và Đức. Tại Đức, coronavirus đã lây nhiễm cho hơn 1.500 công nhân của một trong những nhà máy chế biến thịt lớn nhất châu Âu. Tại Mỹ9,1% công nhân tại các cở sở chăn nuôi có kết quả dương tính với virus trong suốt tháng 4 và tháng 5 năm 2020,  ít nhất 39.000 trường hợp dương tínhliên quan đến các cơ sở đóng gói thịt ở417 nhà máy thuộc 40 bang và  đã có 184 công nhân đã tử vong. Ngoài ra, gần 300 thanh tra của Bộ Nông nghiệp Hoa Kỳ – Cơ quan Thanh tra An toàn Thực phẩm đã cho kết quả dương tính, trong đó14 trường hợp đã tử vong. 

GS.TS Nguyễn Duy Hoan

 Đại học Thái Nguyên