[Tạp chí Chăn nuôi Việt Nam] – Kể từ khi xâm nhiễm vào Việt Nam, bệnh Dịch tả heo châu Phi (ASF) gây thiệt hại lớn đối với ngành chăn nuôi heo của Việt Nam. Nhiều địa phương dù căng mình chống dịch nhưng đàn heo vẫn chết, để lại cho người chăn nuôi nợ nần và tiếc nuối. Chiến đấu với ASF sẽ là quá trình cam go và gian khó, đòi hỏi các quản lý, doanh nghiệp, người chăn nuôi và nhà khoa học cần đưa ra các chiến lược tương lai đúng đắn.

Phòng, chống ASF gặp nhiều khó khăn

Tại hội thảo “Bệnh Dịch tả heo châu Phi: Tình hình hiện tại và Chiến lược tương lai” mới đây do Học viện Nông nghiệp Việt Nam tổ chức, ông Nguyễn Văn Long, Trưởng phòng Dịch tễ, Cục Thú y, cho rằng, ASF chủ yếu xuất hiện tại các hộ chăn nuôi nhỏ lẻ, điều kiện vệ sinh và an toàn sinh học không tốt. Tuy nhiên, bệnh ASF đã và đang có chiều hướng lây lan nhanh, ở phạm vi rất rộng; trong đó đã có trại tổng đàn 4.500 (gồm 500 nái và 4.000 heo thịt) cùng tại xã Đông Tảo, Khoái Châu bị bệnh. Như vậy, dịch bệnh đã xâm nhiễm vào trại có điều kiện chăn nuôi an toàn sinh học tốt hơn các bộ dân. Nguy cơ bệnh ASF tiếp tục được phát hiện ở nhiều địa phương khác trong thời gian tới là rất cao.

ASF đi qua khiến ngành chăn nuôi heo của Việt Nam thiệt hại nặng nề, mà có lẽ rất nhiều năm sau đó mới khôi phục lại được.

Các nguyên nhân khiến ASF lan rộng do: Mua, bán, vận chuyển, giết mổ, tiêu thụ heo bệnh, heo chết chiếm 36%. Con người, phương tiện chiếm, thiếu hoặc không áp dụng các biện pháp vệ sinh phòng bệnh, an toàn sinh học chiếm 25%. Sử dụng thức ăn thừa (từ các nhà hàng, khách sạn, thức ăn tại khu công nghiệp,…) chiếm 39%. Theo ông Long, tình hình phòng, chống ASF thời gian gặp nhiều khó khăn. Cụ thể, một số địa phương dịch bệnh xảy ra ở diện rộng, lực lượng thú y cơ sở phải tham gia triển khai chống dịch, xử lý ổ dịch nên việc tổng hợp, báo cáo số liệu, nhất là số hộ, số thôn có dịch chưa đầy đủ, chưa chính xác và chưa kịp thời

Việc điều tra, xác định nguyên nhân dịch lây lan, nhất là tại các xã, các huyện mới phát sinh dịch chưa được thực hiện, dẫn đến chưa thể tổng kết đầy đủ, chính xác về nguyên nhân dịch bệnh xuất hiện, lây lan tại các địa phương. Tại các ổ dịch, mặc dù có các chốt kiểm dịch nhưng không kiểm soát chặt chẽ được phương tiện, người, động vật, sản phầm động vật (một số đoàn công tác, kể cả đoàn chuyên gia FAO phát hiện có người dân chở heo sống bằng xe máy trong thôn đang có dịch tại Thái Bình).

Các địa phương chưa quản lý triệt để những thương lái đi thu gom heo, trong đó có heo ốm, chết; việc quản lý những người tham gia truyền tinh heo, buôn bán thức ăn chăn nuôi, thuốc thú y,… chưa triệt để, dẫn đến đây là những yếu tố nguy cơ cao làm lây lan dịch bệnh.

Nhiều người tham gia xử lý tiêu hủy heo bệnh chưa được tập huấn kỹ về an toàn sinh học cá nhân; một số người tham gia xử lý, tiêu hủy heo bệnh đã làm lây lan dịch bệnh về đàn heo của gia đình mình.

Chiến lược cho tương lai

Vì vậy, cũng theo ông Nguyễn Văn Long, các giải pháp trong thời gian tới để phòng, chống bệnh ASF đó là:1, Tổ chức thực hiện nghiêm theo chỉ đạo của Thủ tướng Chính phủ tại Chỉ thị số 04/CT-TTg ngày 20/02/2019; Đề xuất Ban Bí thư có Chỉ thị để huy động cả hệ thống chính trị vào cuộc. 2. Hướng dẫn tăng cường chăn nuôi An toàn sinh học đối với gia trại và chủ hộ, trang trại chăn nuôi quy mô lớn, chính quyền và cơ quan chuyên môn; 3. Kiểm soát vận chuyển heo, sản phẩm từ heo. 4. Kiểm soát giết mổ heo; Lấy mẫu xét nghiệm và xử lý heo mắc bệnh. 5. Giám sát và điều tra ổ dịch; 6. Kiểm tra, xử phạt vi phạm; 7. Truyền thông. 8. Diễn tập ứng phó. 9. Tăng cường Kinh phí…

Ông Long nhấn mạnh, đặc biệt là chủ hộ, gia trại chăn nuôi thường xuyên thực hiện việc vệ sinh, sát trùng bằng vôi bột, hóa chất, tiêu độc từ chuồng nuôi heo ra các khu vực xung quanh, nơi có nguy cơ cao; vệ sinh, sát trùng người và phương tiện vận chuyển, dụng cụ trong quá trình chăn nuôi heo; có biện pháp ngăn chặn chim, côn trùng, loài gặm nhấm xâm nhập và mang mầm bệnh từ bên ngoài vào.

Trang trại, cơ sở chăn nuôi heo quy mô lớn tăng cường áp các biện pháp an toàn sinh học; không để những người không có nhiệm vụ ra, vào các trang trại, cơ sở chăn nuôi heo; không đến thăm quan, họp trực tiếp với chủ cơ sở, người tham gia chăn nuôi để hạn chế nguy cơ mầm bệnh xâm nhiễm vào trang trại; thực hiện vệ sinh, sát trùng người và phương tiện vận chuyển, dụng cụ trong quá trình chăn nuôi heo; có biện pháp ngăn chặn chim, côn trùng, loài gặm nhấm xâm nhập và mang mầm bệnh từ bên ngoài vào.

Cùng với đó, chính quyền cơ sở và các cơ quan chuyên môn tổ chức thực hiện tổng vệ sinh, sát trùng, tiêu độc các khu vực có nguy cơ cao (khu vực mật độ chăn nuôi cao, buôn bán, giết mổ, đường giao thông liên thôn, liên xã…); phát động và tổ chức diệt côn trùng, các loài gặm nhấm để ngăn chặn các yếu tố làm lây lan dịch bệnh.

Cũng tại hội thảo, ông Edwad Okoth Abwaro – đại diện Viện Nghiên cứu chăn nuôi quốc tế (ILRI) với những kinh nghiệm đối phó với ASF ở châu Phi thì đưa ra các khuyến cáo như sau: Hỗ trợ về tài chính là động lực để chủ trang trại áp dụng an toàn sinh học, đặc biệt là trong thời gian có dịch. Phụ nữ đóng vai trò quan trọng trong việc áp dụng an toàn sinh học. Mở rộng các phương pháp chẩn đoán cần thiết. Các chương trình giám sát đòi hỏi các phương pháp chẩn đoán nhanh chóng để xác định các ca mắc ASF và theo dõi sự lây lan – rất quan trọng, để có hành động kiểm soát.

Heo, heo rừng và ve mềm đóng vai trò quan trọng trong việc duy trì virus. Thực hành chăn nuôi, vận chuyển heo, và mạng luới xã hội ảnh hưởng đến việc truyền virus dọc theo chuỗi giá trị của heo.

Do đó, việc kiểm soát ASF sẽ phụ thuộc vào việc nhận biết bệnh nhanh chóng khi xảy ra, khuyến khích việc kiểm soát tại các nút truyền lây và kiểm soát phối hợp nhanh chóng của tất cả các tác nhân.

Ông cũng đưa ra các khuyến nghị chính sách ở cấp quốc gia như sau: 1. Tăng cường anh toàn sinh học dọc theo chuỗi giá trị, đầu tư vào nâng cao an toàn sinh học và trợ cấp hoặc khuyến khích nâng cao an toàn sinh học. 2. Cung cấp thông tin và khuyến khích đầy đủ để tăng cường nhận biết bệnh nhanh bệnh tại các nút trong mạng lưới và cung cấp các nguồn lực để hệ thống giám sát quốc gia có thể phản ứng và kiểm soát nhanh chóng. 3. Cải thiện hiệu quả kinh doanh của người chăn nuôi. 4. Đầu tư vào nghiên cứu ASF và cung cấp nguồn lực cho sự phối hợp trong khu vực và toàn cầu.

TS Kenjiro Inui – Chuyên gia chẩn đoán bệnh tổ chức FAO Việt Nam cho rằng, trong hai năm tới, chúng ta có thể phải đối mặt với virus ASF lây lan sang nhiều nước ở Đông Nam Á và hầu hết những người chăn nuôi nhỏ lẻ trên khắp Việt Nam, thậm chí ở một số trang trại thương mại lớn ở Việt Nam – những khu vực không làm tốt an toàn sinh học. Ngoài ra, còn có sự bùng phát lặp lại tại cùng một trang trại khu vực. ASF có những tác động tiêu cực đến ngành sản xuất thực phẩm và thức ăn chăn nuôi. Trong 5 năm tới, vắc-xin ASF được phát triển và áp dụng tại Trung Quốc. Cụ thể, Trung Quốc đã tìm ra gene đã làm giảm đi sự suy nhược với DIVA và bảo vệ heo khỏi các bệnh lâm sàng chống lại genotype ASF. ASF sẽ là một bệnh lưu hành như CSF, HP-PRRS. Và Trung Quốc sẽ làm điều đó trước tiên. TS Kenjiro Inui cũng cho rằng, ASF sẽ làm tái cấu trúc ngành công nghiệp thịt heo của Việt Nam. Cụ thể, thịt heo sẽ chỉ được sản xuất bởi các trang trại thương mại lớn. Kháng sinh sẽ được kiểm soát, cũng như chất thải được xử lý thích hợp và thịt heo an toàn hơn cho người tiêu dùng khi các yếu tố sức khỏe động vật được chú trọng hơn.

PHƯƠNG THẢO