[Tạp chí Chăn nuôi Việt Nam] – Bò Mông hay còn gọi là bò U, là giống bò bản địa có từ rất lâu đời ở một số tỉnh khu vực miền núi phía Bắc, có chất lượng thịt thơm ngon đặc trưng và được đánh giá là “giống bò siêu thịt của Việt Nam”. Song, con đường đưa giống bò này trở thành thương hiệu “bò kobe Việt” cũng gập ghềnh không kém những núi đá vùng cao…

Mới đây, tại hội thảo “Phát triển bò Mông thành hàng hóa theo chuỗi giá trị tại các tỉnh miền Bắc” do Bộ Khoa học & Công nghệ tổ chức tại Học viện Nông nghiệp Việt Nam, vấn đề phát triển con bò bản địa này bền vững và trở thành thương hiệu quốc gia được các nhà quản lý, nhà khoa học mổ xẻ và làm sáng tỏ.

Bò Mông – giống bò siêu thịt của Việt Nam Ảnh: Xuân Trường

Phẩm chất vượt trội

Theo Cục phát triển thị trường doanh nghiệp (Bộ Khoa học & Công nghệ): Bò Mông sống ở vùng núi cao, chịu rét tốt, khỏe mạnh, cày kéo, leo tốt trên núi đá. Bê mới sinh cân nặng trung bình từ 15 – 16kg, với bò đực trưởng thành là 400kg, bò đực vỗ béo có thể đạt 600-800kg (tùy theo thời gian) trong khi cân nặng ở bò cái là từ 300 – 350kg (tùy theo độ tuổi). Tỷ lệ xẻ thịt (bỏ đầu, đuôi, chân, nội tạng) đạt đến 52,12%; tỷ lệ thịt tinh đạt 40,33%, bò vàng khác của Việt Nam tỷ lệ này là 42% và 33%.

Màu lông của giống bò này đa số là vàng nhạt, sẫm hoặc màu cánh gián, một số ít có màu đen nhánh hoặc loang trắng. Bò có tai to, lưng hơi võng, mông dài, ngực sâu, chân cao, đỉnh trán có u gồ hoặc phẳng. Bò Mông được đồng bào dân tộc Mông nuôi bằng cỏ, lá cây tự nhiên, cỏ khô, thân bẹ, lõi ngô, cỏ voi.

Theo kết quả phân tích tại Khoa Chăn nuôi – Học viện Nông nghiệp Việt Nam năm 2010, thịt bò Mông màu đỏ sậm hơn, vị ngọt đậm hơn so với các loại thịt bò khác và có độ dai thấp hơn, mềm hơn các loại thịt bò trên thị trường. Trong thớ thịt xuất hiện mỡ giắt tương tự như thịt bò Kobe nổi tiếng của Nhật Bản với thành phần chủ yếu là các chất béo không no, rất dễ chảy và ngấm ngược vào thịt tạo nên sự mềm, béo đặc biệt ngon khi chế biến.

Thị trường nội địa hiện tại có nhu cầu lớn về thịt bò. Thịt bò Mông tại các tỉnh như Cao Bằng, Hà Giang có giá tương đương với thịt bò Úc được giết mổ tại Hà Nội. Giá bán buôn từ 260.000 – 280.000 đồng/kg thịt thăn, mông, bắp.

Bên cạnh yếu tố thị trường, thì yếu tố thuộc về nền văn hóa cũng như những kinh nghiệm chăn nuôi bò của người Mông chính là điều kiện cần thiết để xây dựng và phát triển chuỗi giá trị sản phẩm thịt bò chất lượng cao, phù hợp với thị trường cao cấp. Khoảng năm 2012, thịt bò Mông đã được nhập vào các siêu thị lớn tại Hà Nội với số lượng cung cấp lên tới hàng chục tấn, nhưng chỉ được một thời gian do phải cạnh tranh khốc liệt với bò Úc.

Bò Mông mải mê “chạy” sang Trung Quốc

Có một thực tế đáng buồn là trong 5 năm trở lại đây, trên 90% bò Mông có trọng lượng lớn được bán qua thị trường Trung Quốc, bằng đường tiểu ngạch. Điển hình, có thể nhắc đến chợ bò lớn nhất miền Bắc hiện nay chợ bò Trà Lĩnh, Cao Bằng; mỗi phiên chợ có 1000 con trâu bò được bán sang, trong đó 200 – 300 con bò Mông được buôn bán tại đây.

Ông Lý Văn Sầu (Cao Bằng) cung cấp thông tin vào tháng 4/2017: Thương lái thu mua rẻ hơn từ 1 – 2 triệu một con bò. Nguyên nhân là do người dân bên phía Trung Quốc làm luật để thu tiền các xe bò khi chở qua địa phận của họ, nếu không họ sẽ báo công an bên đó, và bò sẽ bị tịch thu do không rõ nguồn gốc.

Nhiều nhà khoa học chỉ ra rằng, nếu chúng ta không hành động nhanh, những con bò cao to, đẹp, có nguồn gen quý sẽ mất mà không thể lấy lại được.

Để bò Mông “chạy nhanh…”

Ths Hoàng Xuân Trường, Trung tâm nghiên cứu và Phát triển hệ thống Nông nghiệp cho rằng, thịt bò Mông trong nước chưa được định vị và thiếu tác nhân thương mại đủ mạnh để làm việc này. Hướng giải quyết, ta có thể đề nghị hợp tác với hệ thống nhà hàng, khách sạn, siêu thị có uy tín tại Việt Nam. Họ cũng có mong muốn làm các sản phẩm đặc sản, tuy nhiên cần có chiến lược về truyền thông để thu hút các doanh nghiệp trong khâu này.

Ngoài ra, còn phổ biến tình trạng thiếu giống bò Mông để tăng quy mô chăn nuôi ở hầu hết các tỉnh. Có nhiều đơn đặt hàng muốn mua giống bò này qua hệ thống website: www.hmongbeef.vn trong 5 năm qua. Vì thế, rất cần có một trung tâm về giống được đầu tư xây dựng kịp thời để cung cấp giống bò Mông thuần cho người dân vùng núi cao; cung cấp giống bò Mông và Mông lai cho người dân và các doanh nghiệp có nhu cầu.

Thực tiễn cho thấy nước ta còn có nhiều sản phẩm cần được xây dựng thương hiệu, đặc biệt là các sản phẩm của ngành chăn nuôi đang rất cần để có thể tăng khả năng cạnh tranh với các sản phẩm nhập ngoại và theo kịp xu thế hội nhập.

Với tiềm năng về giống, chất lượng và vùng chăn nuôi đặc trưng, nên có chiến lược xây dựng chỉ dẫn địa lý cho sản phẩm bò Mông của các tỉnh miền núi phía Bắc trong tương lai, có thể học tập kinh nghiệm từ Pháp đã làm cho sản phẩm bò ở các tỉnh miền núi của Pháp hay cách xây dựng thương hiệu cho bò Kobe của Nhật hay thịt bò của Hàn Quốc.

Việc hỗ trợ xây dựng và nâng cấp các lò mổ đảm bảo ATTP và an toàn thú y sẽ giúp sản phẩm thịt bò Mông các tỉnh được tiêu thụ tốt hơn có cơ hội được bán trong các siêu thị, khách sạn, nhà hàng cao cấp trên cả nước.

Nói về vấn đề thương hiệu, TS Tống Xuân Chinh, phó Cục trưởng Cục chăn nuôi khẳng định: Cần thiết phải xác định thịt bò Mông cung cấp ra phân khúc nào. Từ đó, xây dựng được những tiêu chuẩn cần thiết để tạo ra bò thương hiệu Việt Nam. Trong vấn đề nhận giống, để hướng tới các sản phẩm có chất lượng, cần đi song song hai chân. Một mặt, duy trì các dòng thuần; đồng thời sử dụng nền bò Mông và các giống chất lượng cao phối với nhau để tạo ra dòng bò từ 4 – 8 máu… Những công nghệ sau được ưu tiên áp dụng để nhân nhanh các tiến bộ về di truyền giống và sản xuất thịt bò hàng hóa của Việt Nam như: Nhân bản giống bò; chọn lọc có sử dụng hỗ trợ bằng đánh dấu phân tử; dự báo di truyền; chuyển gen; kiểm soát giới tính; lai tạo bò thịt theo hệ thống để có ưu thế lai tối ưu; nhận dạng bò thông qua phương pháp sử dụng ADN và sinh trắc học; giao phối có hỗ trợ bằng đánh dấu phân tử; siêu âm; đánh giá đa giống và chỉ số chọn lọc.

Về các giải pháp trong công tác thú y, TS Trịnh Đình Thâu, Trưởng khoa Thú y, Học viện Nông nghiệp Việt Nam khẳng định: Làm tốt công tác Thú y sẽ đẩy lùi và đi đến hạn chế mức tối đa về rủi ro dịch bệnh gây ra trong quá trình phát triển chăn nuôi. Đây là biện pháp hoàn toàn chủ động để triển khai chuỗi chăn nuôi bò Mông tại các tỉnh miền núi phía Bắc. Các nội dung chính cần triển khai trong trong công tác Thú y đó là: đánh giá thực trạng tình hình chăn nuôi và dịch bệnh trên đàn bò Mông đang nuôi tại các tỉnh miền núi phía Bắc; tăng cường nhân lực tại chỗ cho công tác chăm sóc đàn bò Mông tại các địa phương…

GS TS Vũ Chí Cương, Phó viện trưởng Viện Chăn nuôi cho rằng, bò Mông, dù nuôi thâm canh hay quảng canh cũng cần phải có thức ăn thô xanh vì chúng là gia súc tiêu hóa dạ cỏ. Để đảm bảo đủ cỏ chăn nuôi bò thịt thâm canh chất lượng cao, điều quan trọng và tiên quyết là phải đủ số lượng và chất lượng thức ăn cho nó. Muốn vậy, công tác quy hoạch vùng sản xuất thức ăn thô xanh cần được làm đầu tiên. Điều này trở nên cực kỳ quan trọng trong điều kiện đất đai không nhiều như ở Việt Nam. Vậy phải quy hoạch như thế nào cho 1 trại, 1 tỉnh, 1 vùng, cả nước để sản xuất đủ thức ăn thô xanh.

Để phát triển chăn nuôi bò thịt thâm canh, ứng dụng công nghệ cao, đặc biệt là vỗ béo bò thịt thâm canh có hiệu quả, bền vững và thân thiện với môi trường, cần có nhiều giải pháp đồng bộ trong đó giải pháp về kỹ thuật dinh dưỡng cực kỳ quan trọng để tránh hữu sinh vô dưỡng…

Hà Ngân