Ngành bò sữa Việt Nam không thể mãi là thị trường tiêu thụ bò giống của thế giới, mà cần từng bước làm chủ, “Việt hóa” những nguồn gen quý, biến chúng thành tài sản quốc gia.

Việc Công ty Cổ phần Hồ Toản trao tặng hai bò đực giống sữa cao sản sinh ra tại Việt Nam cho Trung tâm Giống gia súc lớn Trung ương, nhằm sản xuất tinh để thụ tinh nhân tạo phục vụ nhân giống bò sữa cho cả nước, chính là những hạt nhân đầu tiên, gieo mầm cho các thế hệ bò sữa Việt Nam năng suất cao, thích nghi tốt trong tương lai – nền tảng quan trọng để hiện thực hóa khát vọng đưa năng suất sữa Việt Nam vươn lên nhóm dẫn đầu thế giới.

Lễ trao tặng bò sữa giống của Công ty Cổ phần Hồ Toản. Ảnh: Chu Minh Khôi

Ngày 11/12/2025, tại tỉnh Tuyên Quang, Công ty Cổ phần Hồ Toản đã trao tặng hai con bò đực giống sữa cao sản HF (Holstein Friesian) cho Trung tâm Giống gia súc lớn Trung ương (Trung tâm Moncada), đơn vị trực thuộc Viện Chăn nuôi. Đây là hai cá thể bò đực xuất sắc nhất được tuyển chọn từ đàn bò của doanh nghiệp, thuộc nhóm có giá trị di truyền vượt trội, được sinh ra, nuôi dưỡng và thích nghi hoàn toàn trong điều kiện khí hậu Việt Nam.

Công ty Cổ phần Hồ Toản đã trao tặng hai con bò đực giống sữa cao sản HF (Holstein Friesian) cho Trung tâm Giống gia súc lớn Trung ương (Trung tâm Moncada), đơn vị trực thuộc Viện Chăn nuôi. Ảnh: Chu Minh Khôi

Theo đánh giá của giới chuyên môn, đây là sự kiện có ý nghĩa thiết thực đối với công tác bảo tồn, phát triển nguồn gen bò sữa chất lượng cao, đồng thời cho thấy vai trò ngày càng rõ nét của doanh nghiệp tư nhân trong việc tham gia giải quyết “điểm nghẽn” lớn nhất của ngành bò sữa Việt Nam hiện nay.

Những cá thể bò sữa mang gen vượt trội

Trong nhiều năm qua, ngành chăn nuôi bò sữa Việt Nam luôn rơi vào vòng luẩn quẩn khó tháo gỡ. Để đạt năng suất cao, phần lớn các trang trại và hộ chăn nuôi buộc phải nhập khẩu bò giống từ các quốc gia có truyền thống chăn nuôi bò sữa phát triển như Mỹ, Úc, New Zealand. Tuy nhiên, khi những cá thể bò sữa cao sản này được đưa về nuôi trong điều kiện khí hậu nhiệt đới nóng ẩm, biên độ nhiệt lớn, khả năng thích nghi kém đã bộc lộ rõ.

Không ít trường hợp bò sữa bị suy giảm năng suất, dễ mắc bệnh, chi phí thú y tăng cao, thời gian khai thác ngắn. Một con bò có giá đầu tư ban đầu lên tới hàng trăm triệu đồng nhưng lợi nhuận mang lại không tương xứng, thậm chí thua lỗ khi giá thức ăn chăn nuôi biến động mạnh. Người chăn nuôi rơi vào thế khó: nuôi bò nội thì năng suất thấp, còn nuôi bò ngoại thì rủi ro cao.

Trong bối cảnh đó, việc hình thành được những cá thể bò sữa cao sản sinh ra ngay tại Việt Nam, mang gen tốt của thế giới nhưng thích nghi tốt với điều kiện khí hậu bản địa, được xem là lời giải căn cơ cho bài toán phát triển bền vững ngành bò sữa.

Hai bò đực giống được trao tặng lần này sinh ra từ đàn bò mẹ có năng suất nổi trội. Ảnh: Chu Minh Khôi

Theo ông Lương Duy Toản, Tổng Giám đốc Công ty Cổ phần Hồ Toản, hai bò đực giống được trao tặng lần này sinh ra từ đàn bò mẹ có năng suất nổi trội, với năng suất bình quân trên 13 tấn sữa/năm. Đặc biệt, bố mẹ của hai cá thể bò đực đều đạt mức năng suất hơn 16 tấn sữa/chu kỳ – con số rất cao so với mặt bằng chung của thế giới.

Trong khi đó, năng suất bò sữa bình quân tại Israel – quốc gia được coi là hình mẫu về chăn nuôi bò sữa công nghệ cao, hiện vào khoảng 12,5 tấn/chu kỳ vắt sữa. Điều này cho thấy tiềm năng di truyền của những cá thể bò sữa do doanh nghiệp Việt Nam chọn lọc đã ở mức năng suất hàng đầu thế giới.

“Điều quan trọng không chỉ nằm ở con số năng suất, mà ở chỗ những con bò này được mang thai, sinh trưởng và thích nghi ngay tại Việt Nam. Chúng là thế hệ chuyển tiếp, mang gen tốt của bò sữa thế giới nhưng đã ‘thuần’ với điều kiện khí hậu trong nước”, ông Toản nhấn mạnh.

Cũng theo ông Toản, Công ty Hồ Toản hiện đang áp dụng chương trình quản lý di truyền chặt chẽ: sử dụng tinh phân định giới tính cho bò tơ, ưu tiên tinh đực nhập từ những quốc gia có hệ thống chọn giống phát triển như Israel, Mỹ, Canada. Việc quản lý phả hệ bài bản giúp tạo ra đàn bò có chất lượng đồng đều, ổn định, sẵn sàng cho việc chuyển giao và nhân rộng.

Trung tâm Moncada là đơn vị đầu ngành trong công tác nhân giống và bảo tồn nguồn gen bò quý tại Việt Nam. Khi những bò đực giống chất lượng cao được đưa vào khai thác tinh, mỗi cá thể có thể tạo ra hàng nghìn bê con, cung cấp nguồn giống ổn định, có kiểm soát cho các trang trại và hộ chăn nuôi trên cả nước.

Điều này giúp người nông dân không còn phải tự thử nghiệm với rủi ro cao, mà được tiếp cận thành quả của quá trình chọn lọc di truyền nghiêm ngặt từ các doanh nghiệp đầu tàu. Qua đó, năng suất sữa của cả ngành có thể được “kéo lên” một cách đồng bộ, thay vì manh mún, tự phát.

Mô hình trang trại lớn giữa bối cảnh đàn bò sữa cả nước suy giảm

Theo Hội Chăn nuôi Việt Nam, từ năm 2017 đến nay, tổng đàn bò sữa cả nước liên tục sụt giảm. Mục tiêu đạt 400.000 con bò sữa vào năm 2022 đã không thể hoàn thành. Số liệu năm 2024 cho thấy tổng đàn bò sữa Việt Nam ước đạt khoảng 326.000 con, sản lượng sữa tươi đạt 1,21 triệu tấn. Với khoảng 45% là bò cái đang vắt sữa, năng suất bình quân đạt 8.180 kg/bò/năm.

Nhiều vùng chăn nuôi bò sữa truyền thống như TP. Hồ Chí Minh, Ba Vì, Vĩnh Phúc, Ninh Bình đều ghi nhận mức sụt giảm mạnh về quy mô. Riêng TP. Hồ Chí Minh, đàn bò sữa giảm từ 117.000 con năm 2015 xuống còn hơn 37.000 con năm 2025.

Trong bối cảnh đó, các mô hình trang trại lớn, đầu tư bài bản về giống, công nghệ và liên kết với nông dân đang nổi lên như hướng đi khả thi hơn cho ngành bò sữa Việt Nam. Thành lập năm 2007 với quy mô ban đầu 200 con bò, trang trại của Công ty Hồ Toản đã liên tục mở rộng, nâng diện tích từ 15 ha lên hơn 24 ha, đồng thời chuyển mạnh sang chiến lược chọn giống bò sữa cao sản.

Theo ông Lê Đức Đô, Giám đốc điều hành Công ty Cổ phần Hồ Toản, đàn bò tại trang trại hiện sử dụng giống HF, gần như thuần Mỹ nhờ quá trình phối giống và nhân giống liên tục trong nhiều năm. Trang trại duy trì cơ cấu đàn theo chuẩn quốc tế, với khoảng 50% bò đang vắt sữa và 50% là bê, bò hậu bị – lực lượng thay thế những cá thể năng suất thấp hoặc hết chu kỳ khai thác.

Hiện mỗi ngày, trang trại sản xuất 13–14 tấn sữa, tương đương khoảng 17 triệu lít/năm. Ảnh: Chu Minh Khôi

Trang trại áp dụng đồng bộ các giải pháp công nghệ: hệ thống làm mát 24/7 theo chỉ số THI, khẩu phần ăn TMR chuẩn hóa, thiết bị hiện đại nhập từ Israel và Mỹ. Nhờ đó, đến năm 2025, năng suất bình quân đạt 36–38 kg sữa/con/ngày; cá thể cao nhất lên tới 85 kg/ngày – tiệm cận các trang trại hàng đầu khu vực.

Không chỉ chú trọng năng suất, chất lượng sữa cũng là lợi thế nổi bật, với hàm lượng chất khô không béo (SNF) đạt 3,4–3,5%, cao hơn tiêu chuẩn Việt Nam và nhiều doanh nghiệp trong nước; tỷ lệ chất béo đạt 3,3%. Toàn bộ sữa tươi nguyên liệu được cung cấp cho chế biến sữa tươi trắng.

Hiện mỗi ngày, trang trại sản xuất 13–14 tấn sữa, tương đương khoảng 17 triệu lít/năm. Với quy mô gần 2.800 con bò, doanh thu năm 2025 dự kiến đạt 280 tỷ đồng, lợi nhuận khoảng 41 tỷ đồng.

Đáng chú ý, mô hình còn tạo sinh kế ổn định cho nông dân địa phương thông qua liên kết trồng cỏ. Mỗi hộ trồng khoảng 3 ha cỏ có thể đạt thu nhập 16–30 triệu đồng/tháng, tương đương khoảng 150 triệu đồng/năm. Trang trại đã đạt các tiêu chuẩn ISO 9001 và ISO 22000, đồng thời hướng tới GlobalG.A.P vào đầu năm 2026.

Ông Phạm Mạnh Duyệt, Giám đốc Sở Nông nghiệp và Môi trường tỉnh Tuyên Quang, cho biết đàn bò sữa toàn tỉnh hiện có 6.781 con. Chăn nuôi bò sữa trên địa bàn tiếp tục phát triển theo hướng sản xuất hàng hóa quy mô lớn, tổng đàn bò sữa tại các trang trại không ngừng được gia tăng.

Các doanh nghiệp tăng cường đầu tư vào cơ sở vật chất, con giống, thức ăn, quy trình chăm sóc, nuôi dưỡng, quản lý gắn với phát triển theo chuỗi giá trị, hình thành các vùng chăn nuôi tập trung. Việc đẩy mạnh ứng dụng công nghệ trong phối giống, dinh dưỡng giúp nâng cao sản lượng sữa, từ 5.936 tấn năm 2016 lên 45.825 tấn năm 2025 (bình quân 25,5%/năm); năng suất bình quân hiện đạt khoảng 38 kg/con/ngày, đặc biệt có con bò sữa đã cho năng suất sữa lên đến 85 kg/con/ngày.

Tỉnh Tuyên Quang đang đặt mục tiêu đến năm 2030 duy trì ổn định 6.800 con bò sữa, với sản lượng hơn 100.000 tấn. Để đạt được mục tiêu này, tăng năng suất trên từng cá thể thông qua đột phá về giống và công nghệ là con đường duy nhất.

Chu Minh Khôi