[Chăn Nuôi Việt Nam] – Từ đầu năm 2025 đến nay, dịch tả lợn châu Phi (ASF) đã bùng phát tại 30 tỉnh, thành với hơn 43.000 con lợn buộc tiêu hủy. Trong khi hệ thống giết mổ còn nhiều kẽ hở, việc tiêm phòng vẫn chậm và thiếu đồng bộ, khiến nguy cơ dịch lan rộng hiện hữu.

Kiểm soát tốt dịch bệnh là “lá chắn thép” giúp ngành chăn nuôi phát triển ổn định (Ảnh: Greenfeed Việt Nam)

Hơn 600 ổ dịch xuất hiện…

Tại “Hội nghị phòng, chống dịch tả lợn châu Phi (ASF) và kiểm soát giết mổ động vật”, ông Phan Quang Minh, Phó Cục trưởng Cục Chăn nuôi và Thú y (Bộ NN&MT) cho biết, từ đầu năm đến ngày 22/7/2025, cả nước đã ghi nhận 636 ổ dịch ASF tại 30 tỉnh, thành phố, làm hơn 42.000 con lợn mắc bệnh và hơn 43.000 con bị chết hoặc tiêu hủy. Hiện còn 256 ổ dịch chưa qua 21 ngày tại 26 địa phương.

Diễn biến dịch bệnh đang phức tạp, nhất là trong tháng 6 và 7 khi các ổ dịch mới gia tăng tại khu vực phía Bắc như Cao Bằng, Lạng Sơn, Tuyên Quang, Hà Nội và một số tỉnh duyên hải miền Trung. “Dịch đang có xu hướng quay trở lại, chủ yếu tái phát tại ổ dịch cũ ở các hộ chăn nuôi nhỏ lẻ, nơi điều kiện an toàn sinh học không được đảm bảo. Đáng chú ý, một số ổ dịch mới được xác định mang chủng virus genotype I+Il, loại virus tái tổ hợp từ Việt Nam và Trung Quốc, hiện chưa có vaccine phù hợp để phòng ngừa hoàn toàn. Người dân vẫn có tâm lý chủ quan, giấu dịch hoặc vứt xác lợn ra môi trường. Trong mùa mưa bão, virus có thể phát tán qua nguồn nước, gây ô nhiễm và lây lan diện rộng”, ông Minh cho biết thêm. 

Các ổ dịch chủ yếu xuất hiện ở hộ nuôi quy mô nhỏ (50-60 con), không áp dụng biện pháp phòng bệnh. Mặc dù, đã có vaccine ASF, nhiều người chăn nuôi vẫn chủ quan, không tiêm phòng, trông chờ vào hỗ trợ của Nhà nước. Trong khi đó, các trang trại lớn chủ động áp dụng an toàn sinh học đều không phát hiện dịch.

Cùng với đó, hoạt động giết mổ còn chưa kiểm soát chặt. Cả nước hiện có hơn 24.800 cơ sở giết mổ nhỏ lẻ, nhưng chỉ hơn 4.000 cơ sở có nhân viên thú y giám sát. Gần 18.000 cơ sở không đăng ký kinh doanh, hoạt động ngoài sự quản lý của cơ quan chức năng. Đây là mối nguy lớn trong việc ngăn ngừa lợn mắc bệnh lọt vào chuỗi tiêu thụ. “Nhiều cơ sở vẫn thu gom, giết mổ lợn nghi mắc bệnh, bất chấp quy định pháp luật thú y. Một số địa phương thậm chí chưa thực hiện kiểm soát giết mổ tại cấp xã”, ông Minh cho biết.

Kiểm soát dịch bệnh là yếu tố then chốt tăng trưởng ngành chăn nuôi. Ảnh sưu tầm

Từ năm 2023 đến nay, cả nước đã tiêm vaccine ASF cho hơn 1 triệu con lợn tại 45 tỉnh, thành. Tỷ lệ tử vong sau tiêm rất thấp, chỉ 0,1%, chủ yếu do lợn đã nhiễm virus từ trước hoặc có sức đề kháng yếu. Điều này cho thấy vaccine bước đầu phát huy hiệu quả, góp phần kiểm soát dịch, thúc đẩy tái đàn và ổn định nguồn cung thịt. Cục Chăn nuôi và Thú y đề nghị các địa phương thực hiện nghiêm Công điện 109, đồng bộ các biện pháp xử lý ổ dịch, tiêu hủy lợn bệnh, tiêm phòng vaccine và bố trí kinh phí phù hợp. Đồng thời, cần kiện toàn hệ thống thú y cơ sở, đẩy mạnh tuyên truyền, giám sát và cập nhật dữ liệu dịch bệnh trên hệ thống VAHIS.

Về công tác giết mổ, Cục Chăn nuôi và Thú y kiến nghị quy hoạch cơ sở tập trung, đầu tư giết mổ công nghiệp, xử lý nghiêm vi phạm và áp dụng công nghệ quản lý dữ liệu, truy xuất nguồn gốc sản phẩm nhằm đảm bảo vệ sinh thú y, an toàn thực phẩm và phục vụ xuất khẩu.

Tại sự kiện, ông Tạ Văn Tường, Phó Giám đốc Sở NN&MT Hà Nội thẳng thắn chia sẻ: “Các phương tiện có thể dễ dàng chọn tuyến đường vòng để né tránh các chốt kiểm dịch, nhất là với các lô hàng không có giấy chứng nhận hoặc không rõ nguồn gốc”. Theo ông, Hà Nội là trung tâm trung chuyển hàng hóa lớn, hệ thống giao thông phát triển khiến công tác kiểm soát vận chuyển động vật gặp khó khăn. Việc Luật Thú y bãi bỏ kiểm dịch nội tỉnh cũng tạo kẽ hở trong kiểm soát nguồn gốc và phòng chống dịch bệnh.

Ngoài ra, hoạt động buôn bán nhỏ lẻ, sơ chế thủ công và qua mạng xã hội ngày càng phổ biến, trong khi tình trạng giết mổ không phép vẫn tồn tại song song với các cơ sở giết mổ tập trung khiến công suất hoạt động chỉ đạt 40%. Việc thu hút đầu tư vào các cơ sở giết mổ hiện đại cũng gặp vướng mắc về đất đai và thủ tục.

Ông Trần Xuân Học, Phó Giám đốc Sở NN&MT Nghệ An cho hay, từ đầu năm đến nay, địa phương đã ghi nhận hàng chục ổ dịch và phải tiêu hủy khoảng 2.000 con lợn. Tuy nhiên, ông đặc biệt lo ngại về tình trạng người dân vứt xác lợn bệnh ra môi trường, gây nguy cơ phát tán dịch. Ông Học đề nghị, “nếu phát hiện ai vứt lợn chết ra ngoài, Công an phải vào cuộc ngay, bắt giữ và lập hồ sơ. Phải có hình ảnh gửi báo cáo lên cấp có thẩm quyền. Khi xác minh được đối tượng vi phạm, cần xử phạt nghiêm và công khai để người dân thấy hậu quả, từ đó nâng cao nhận thức phòng dịch”.

Vaccine là “lá chắn thép” nhưng người nuôi vẫn còn dè dặt

Theo Thứ trưởng Bộ NN&MT Phùng Đức Tiến, năm 2025 là năm cuối thực hiện kế hoạch 5 năm (2021-2025). Chính phủ giao cho ngành nông nghiệp hai chỉ tiêu quan trọng: tăng trưởng đạt 4% và kim ngạch xuất khẩu nông sản đạt 64-65 tỷ USD, phấn đấu cán mốc 70 tỷ USD. Dù 6 tháng đầu năm 2025 gặp nhiều biến động trong nước và quốc tế như việc sáp nhập Bộ, ngành, địa phương và một số nước áp thuế đối ứng 20%, nhưng toàn ngành vẫn giữ vai trò chủ lực trong nền kinh tế, với tăng trưởng quý Il đạt 3,84%.

Tuy vậy, Thứ trưởng cũng thẳng thắn nhìn nhận, ngành chăn nuôi đang đối mặt nhiều khó khăn. Sau ASF, quy mô chăn nuôi trang trại có xu hướng tăng, nhưng hộ chăn nuôi nhỏ lẻ vẫn chiếm khoảng 50%, dù đã giảm so với mức 70% trước đây. Đáng lo ngại, thời tiết cực đoan thời gian qua đã làm dịch bệnh lây lan mạnh. Tình trạng xác lợn trôi nổi trên kênh mương, xâm nhập vào nhà máy nước sạch đã xảy ra ở nhiều địa phương như Thanh Hóa, Quảng Nam, Quảng Ngãi… Thứ trưởng cho rằng, thực tế này đòi hỏi sự phối hợp chặt chẽ hơn giữa các cấp: Bộ, Cục, Chi cục vùng và địa phương.

Ông thẳng thắn đặt vấn đề: “Cần làm rõ trách nhiệm từng cấp. Vì sao vaccine tốt mà người dân không tiêm? Vaccine là “lá chắn thép” cho ngành chăn nuôi trước nguy cơ dịch bệnh mà người dân vẫn chưa mặn mà trong việc tiêm phòng?”. Theo Thứ trưởng, vaccine phòng ASF là niềm tự hào của Việt Nam khi cả thế giới chưa làm được thì ta đã làm được. Thế nhưng, trong khi giá thịt lợn hơi ở mức hơn 40.000 đồng/kg, bán ra tới 62.000-63.000 đồng/kg, thì việc người chăn nuôi vẫn không chủ động tiêm phòng là điều cần được phân tích, lý giải và xử lý căn cơ.

Trong ngắn hạn, ASF gây thiệt hại trực tiếp do tiêu hủy vật nuôi, tốn kém chi phí xử lý môi trường và hỗ trợ người dân. Năm 2024, cả nước ghi nhận hơn 1.600 ổ dịch, làm chết và tiêu hủy gần 90.000 con lợn; trong 6 tháng đầu năm 2025, dịch tiếp tục gây thiệt hại hơn 43.000 con, dù đã giảm 34% so với cùng kỳ. Về dài hạn, nếu không kiểm soát tốt, ASF sẽ ảnh hưởng nghiêm trọng đến năng lực sản xuất, an toàn thực phẩm và mục tiêu xuất khẩu nông sản.

Giải pháp đa tầng: Cần sự vào cuộc quyết liệt của cả hệ thống

Trong bối cảnh ASF tiếp tục diễn biến phức tạp, việc triển khai các giải pháp phòng, chống dịch cần được thực hiện một cách đồng bộ, có hệ thống và trên nhiều tầng nấc. Theo đó, tại hội nghị, đại diện các Bộ, ban, ngành, chuyên gia và đại biểu tham dự đã đóng góp các giải pháp thiết thực, bám sát vào yêu cầu thực tiễn hiện nay.

Về chính sách, cần thực hiện nghiêm túc Công điện số 109/CĐ-TTg của Thủ tướng Chính phủ về tăng cường các biện pháp phòng, chống ASF. Trên cơ sở này, các Bộ, ngành và địa phương cần khẩn trương xây dựng chính sách hỗ trợ tiêm phòng phù hợp, đặc biệt ưu tiên các hộ chăn nuôi nhỏ lẻ vốn có khả năng tiếp cận hạn chế về tài chính và kỹ thuật. Đồng thời, cần hoàn thiện khung pháp lý liên quan đến phòng, chống dịch bệnh động vật, trong đó chú trọng đến việc phân cấp và tăng cường thẩm quyền cho chính quyền cấp xã trong phát hiện, khoanh vùng và xử lý ổ dịch.

Với giải pháp kỹ thuật và hạ tầng, việc nghiên cứu và phát triển các loại vaccine thế hệ mới có khả năng bảo hộ đối với chủng virus tái tổ hợp genotype I+II là nhiệm vụ cấp thiết. Song song với đó, cần từng bước xây dựng và mở rộng hệ thống giết mổ công nghiệp, nhằm thay thế các cơ sở nhỏ lẻ, không có giấy phép hoạt động hoặc không đảm bảo điều kiện vệ sinh thú y. Công tác xử lý môi trường cũng cần được chuẩn hóa, với hướng dẫn cụ thể về quy trình tiêu hủy xác động vật chết, khuyến khích áp dụng các công nghệ hiện đại như đốt khô, ủ sinh học hoặc các giải pháp thân thiện với môi trường.

Về tổ chức thực thi, trong đó trọng tâm là kiện toàn hệ thống thú y cơ sở, bảo đảm mỗi xã có ít nhất một cán bộ thú y chuyên trách, được đào tạo và trang bị đầy đủ năng lực chuyên môn. Bên cạnh đó, công tác truyền thông và giáo dục cộng đồng cần được tăng cường, đặc biệt tại các vùng từng có dịch, nhằm nâng cao nhận thức người dân về tầm quan trọng của tiêm phòng và xử lý động vật bệnh đúng quy định. Cuối cùng, cần thiết lập cơ chế giám sát và chế tài đủ mạnh, trong đó các hành vi vi phạm như vứt xác lợn chết ra môi trường, giết mổ trái phép hoặc cố tình giấu dịch phải được xử lý nghiêm khắc, thậm chí xem xét truy cứu trách nhiệm hình sự nếu có đủ yếu tố cấu thành tội phạm.

Như vậy, giải pháp phòng chống ASF không thể đơn lẻ hay rời rạc mà cần được triển khai một cách tổng thể, có sự phối hợp giữa các cơ quan quản lý nhà nước, lực lượng thú y, doanh nghiệp và người chăn nuôi, từ đó ngành chăn nuôi mới có thể chủ động kiểm soát dịch bệnh, bảo vệ an toàn sinh học và phát triển bền vững.

Thu Hằng