[Chăn nuôi Việt Nam] – Trong ngành chăn nuôi gia cầm hiện nay một mối đe dọa âm thầm nhưng lại rất phổ biến đang ngày càng khiến người nuôi đau đầu đó là các loài mạt gà, ngoại ký sinh trùng sống ký sinh trên gà hoặc ẩn nấp trong chuồng. Mạt có thể xuất hiện ở mọi mô hình chăn nuôi, từ chuồng nền, nuôi bệt, đến nuôi lồng và nuôi chuồng công nghiệp, ảnh hưởng lớn đến năng suất, sức khỏe đàn gà và hiệu quả kinh tế của người chăn nuôi.

Vì sao mạt là nỗi ám ảnh của người chăn nuôi?

Điểm đáng lưu ý của mạt là kích thước rất nhỏ, thường trú ẩn kỹ vào ban ngày trong các khe, vách chuồng, chất độn, dưới chân lông nên rất dễ bỏ sót khi kiểm tra thông thường. Đến ban đêm, chúng mới bò ra, đốt hút máu gà rồi luồn lách trở lại nơi ẩn nấp. Hơn nữa, vòng đời của một số loài mạt có thể hoàn tất chỉ trong 5 – 7 ngày dưới điều kiện thuận lợi, khiến quần thể mạt phát triển nhanh chóng trong môi trường chuồng có độ ẩm cao hoặc chất độn ướt. Đáng lo ngại hơn, nhiều nghiên cứu chứng minh rằng, mạt có khả năng sống sót nhiều tháng, thậm chí lên đến 9 – 10 tháng trong chuồng trống.

Mạt phát triển không kiểm soát có thể gây ảnh hưởng đến năng suất trứng trên đàn gà đẻ

Mạt gà là một kẻ gây hại kép, vừa hút máu làm gà thiếu máu và stress, vừa là nguồn truyền lây nhiều mầm bệnh khác nhau. Các nghiên cứu về 2 loài mạt Dermanyssus gallinae và Ornithonyssus sylviarum ghi nhận ảnh hưởng trực tiếp đến sức khỏe và năng suất của gà. Trên thực tế, đàn gà nhiễm mạt thường có các dấu hiệu như mào tích nhợt nhạt, gà bồn chồn, ngứa ngáy, cắn mổ lông, ăn kém và tăng FCR. Với gà đẻ, ngoài các biểu hiện kể trên, nhiễm mạt còn làm giảm sản lượng trứng, giảm chất lượng trứng cũng như tăng nguy cơ mắc các bệnh khác.

Một nghiên cứu năm 2019 cho thấy, mức độ nhiễm mạt trung bình đến nặng làm tăng tỷ lệ thiếu máu và giảm đáng kể sản lượng trứng. Ngoài tác động trực tiếp, mạt còn đóng vai trò như véc tơ truyền nhiều bệnh nguy hiểm, làm tăng nguy cơ bùng phát dịch trong trại.

Theo một tổng quan tại châu Âu, khoảng 83% trại gà đẻ từng bị nhiễm D. gallinae, có nơi lên đến 94%. Điều này cho thấy, nếu không kiểm soát chặt chẽ, mạt sẽ tiếp tục gây tổn thất âm thầm và kéo dài cho người chăn nuôi.

Khi mạt không được kiểm soát, chúng dễ dàng theo đàn gà mới vào, gây lây nhiễm qua nhiều lứa chăn nuôi. Việc này biến mạt thành một “kẻ thù giấu mặt” lâu dài. Không chỉ làm giảm năng suất, mà còn ảnh hưởng nghiêm trọng đến sức khỏe đàn gà, tuy nhiên mạt rất khó phát hiện khiến người chăn nuôi dễ chủ quan bỏ qua mà không biết nguyên nhân thực sự. Do vậy, ngay từ khâu quản lý, vệ sinh và kiểm tra định kỳ, người nuôi phải nghiêm túc xem mạt là một trong những nguy cơ cần ưu tiên phòng trừ.

Bài học diệt mạt từ trang trại gà ở Thái Nguyên

Ông Lương Văn Bằng, chủ trại gà trắng đẻ trứng tại Thái Nguyên

Ông Lương Văn Bằng, chủ trại gà trắng đẻ trứng tại Thái Nguyên với hơn 6 năm kinh nghiệm nuôi chuồng kín cho biết, mạt gà luôn là một trong những vấn đề nan giải nhất trong chăn nuôi. Vào thời điểm nồm ẩm, nước rò rỉ từ hệ thống máng và ống dẫn khiến chấu và phân chuồng bị ướt, tạo môi trường lý tưởng để mạt sinh sôi. “Khi bị mạt, dấu hiệu đầu tiên là chúng bò lên mọi nơi: máng ăn, ống dẫn nước, thậm chí bám cả lên trứng. Lúc nhặt trứng, mạt còn nhảy sang người và cắn rất khó chịu”, ông Bằng chia sẻ.

Hậu quả không chỉ dừng ở sự phiền toái. Theo ông, gà bị mạt thường giảm ăn, kém sung sức và giảm năng suất đẻ từ 5 – 7%, gây thiệt hại lớn cho người nuôi. “Ảnh hưởng đến sản lượng, ảnh hưởng đến thu nhập và quan trọng nhất là ảnh hưởng đến sức khỏe đàn gà”, ông nói. Những năm trước, ông từng thử nhiều cách, chủ yếu là phun thuốc, nhưng hiệu quả không triệt để. “Chỉ phun thì không ăn thua. Phải cho uống để mạt rơi xuống, rồi kết hợp phun mới xử lý được tận gốc”, ông chia sẻ kinh nghiệm.

Mạt trên mình gà khó phát hiện và ẩn náu trong các khe kẽ trong chuồng, bò ra hút máu gà vào ban đêm

Hiện, trại của ông Bằng đang sử dụng bộ đôi ORAMEC SOLUTION và AMITRAXX của Công ty CP Thú Y Xanh Việt Nam (GreenVet Viet Nam) để trị mạt, theo ông đây là phác đồ hiệu quả nhất mà ông từng áp dụng. “Thuốc bắt đầu có tác dụng chỉ sau 1 – 2 ngày. Sau liệu trình, mạt giảm trên 90%, gần như sạch hoàn toàn. Phun trực tiếp lên gà hay trứng cũng không ảnh hưởng đến chất lượng, rất an toàn”, ông cho biết.

Ngoài việc dùng thuốc đúng cách về thời gian cho uống thuốc và thời gian phun, ông Bằng nhấn mạnh, yếu tố quan trọng nhất để ngăn mạt tái phát là giữ chất độn chuồng luôn khô, vệ sinh máng ăn, máng uống thường xuyên. Đồng thời, việc phun thuốc kỹ vào các khe kẽ, xử lý chất độn chuồng cũ, dọn sạch phân ở trong chuồng là vô cùng quan trọng. Nhiều trang trại hiện nay áp dụng thêm biện pháp vệ sinh định kỳ bằng hơi nóng, sửa chữa các điểm rò rỉ nước, giảm độ ẩm chuồng, cũng như “nghỉ chuồng” kết hợp sát trùng kỹ để giảm nguồn mạt trong môi trường. “Muốn diệt mạt thì phải làm đến nơi đến chốn. Vừa cho uống, vừa phun. Làm sạch chuồng và giữ khô. Chỉ thế mới hết được”, ông Bằng khẳng định.

ORAMEC và AMITRAXX: Chìa khóa kiểm soát mạt trong trại gà

Trong thực tiễn chăn nuôi gà, đặc biệt tại các trang trại theo mô hình chuồng kín, chuồng lồng, việc xử lý mạt hiệu quả không chỉ cần diệt ký sinh trên cơ thể gà mà còn phải làm sạch môi trường: phân, chất độn, khe kẽ chuồng. Đó là lý do tại sao bộ đôi ORAMEC SOLUTION và AMITRAXX được nhiều người nuôi đánh giá là giải pháp toàn diện và hiệu quả cao. ORAMEC SOLUTION chứa hoạt chất ivermectin, có tác dụng toàn thân (systemic). Sau khi gà uống, thuốc theo máu tấn công trực tiếp mạt hút máu, từ đó tiêu diệt ký sinh xuất hiện trên gà từ bên trong.

Ở chiều ngược lại, AMITRAXX, thuốc phun chứa hoạt chất thuộc nhóm acaricide (amitraz), đóng vai trò diệt mạt ngoài môi trường: phun vào các khe kẽ chuồng, bề mặt lồng, băng tải phân, nơi mạt thường ẩn nấp ban ngày làm rối loạn hệ thần kinh mạt, khiến chúng chết hoặc rời bỏ nơi trú ẩn.

Nghiên cứu dài hạn “Hiệu lực của λ-cyhalothrin, amitraz và phoxim đối với mạt đỏ gia cầm Dermanyssus gallinae De Geer,” 1778 (Mesostigmata: Dermanyssidae), khảo sát trong 8 năm do Nicola Pugliese và Elena Circella (Đại học Bari Aldo Moro) thực hiện, công bố trên Avian Pathology năm 2019, cho thấy, amitraz là một trong những thuốc diệt mạt (acaricide) hiệu quả nhất đối với hai loài mạt phổ biến Dermanyssus gallinae và Ornithonyssus sylviarum, với tỷ lệ tiêu diệt trung bình trên 80%.

Khi sử dụng kết hợp uống và phun, bộ đôi tạo ra tác động kép: thuốc uống xử lý ký sinh sống trên gà, thuốc phun làm sạch mạt ẩn trong chuồng đồng thời trên mình gà, xử lý đồng thời mạt ký sinh trên vật chủ và môi trường. Điều này giúp chặn vòng đời mạt. Thực tế cho thấy, chỉ sau vài ngày áp dụng quy trình dùng thuốc kết hợp với xử lý môi trường, mạt giảm rõ rệt, đàn gà bớt stress, da lông khô sạch, gà ăn khỏe, ngủ yên và năng suất cải thiện.

Để xử lý mạt một cách hiệu quả, không thể chỉ trông chờ vào một loại thuốc hay một biện pháp đơn lẻ. Người chăn nuôi cần áp dụng chiến lược đồng bộ, trong đó việc xử lý cả gà, môi trường và đặc biệt là các khe kẽ trong chuồng là yếu tố quyết định. Đây là những nơi mạt trú ẩn, sinh sản và chờ thời điểm để quay lại hút máu đàn gà. Nếu không xử lý triệt để ở các khu vực này, mạt sẽ nhanh chóng tái phát và gây nhiễm trở lại.

Khi mạt được kiểm soát tốt, đàn gà sẽ phục hồi sức khỏe, ăn khỏe hơn, giảm stress và cải thiện năng suất rõ rệt. FCR giảm, tỷ lệ đẻ ổn định hơn và nguy cơ bệnh giảm mạnh. Đây là lợi ích thiết thực và lâu dài mà người chăn nuôi hoàn toàn có thể đạt được nếu tuân thủ đúng quy trình xử lý mạt và duy trì các biện pháp vệ sinh định kỳ trong trại.

Trần My

Tài liệu tham khảo:

1. Annie Sigognault Flochlay, Emmanuel Thomas & Olivier Sparagano (01/08/2017). Poultry red mite (Dermanyssus gallinae) infestation: a broad impact parasitological disease that still remains a significant challenge for the egg-laying industry in Europe.
2. Ramazan M. Akbayev, Alexander S. Belous, Elena V. Trubnikova, Elena S. Bogdanova, Alla V. Belyakova, Ekaterina Y. Epova, Marina V. Zylkova, Yulia K. Biryukova & Alexei B. Shevelev (10/12/2019). Impact of Poultry Red Mite (Dermanyssus gallinae) Infestation on Blood Parameters of Laying Hens.