[Tạp chí Chăn nuôi Việt Nam] – Trong các thư tịch cổ đã nhắc tới Sơn Tang là một làng nuôi rắn có truyền thống lâu đời. Sơn Tang chính là tên cổ của xã Vĩnh Sơn, thuộc huyện Vĩnh Tường, tỉnh Vĩnh Phúc và ngày nay nơi đây vẫn là làng nghề nuôi rắn lớn nhất cả nước. 

Ảnh: Công Đạt/Báo ảnh Việt Nam

Ông Phùng Duy Hưng ở xã Vĩnh Sơn dẫn chúng tôi vào khu nuôi rắn của gia đình, lôi một con rắn hổ mang chừng gần 2kg từ dưới chuồng lên. Vừa nhìn thấy chúng tôi, con rắn đã phồng mang phun phì phì. Bằng một cái khoa tay điệu nghệ, ông Hưng đã tóm gọn được con rắn, con hổ mang có làn da bóng nhẫy đang gồng mình ngoe nguẩy muốn trườn đi. “Loại này rất khoẻ và cực độc, lứa này hiện giờ nếu không xuất bán thì có thể cho giao phối được rồi. Giá rắn thịt hiện khoảng 700.000 đồng/kg, con hổ mang này có giá khoảng 1,4 triệu đồng”, ông Hưng vui vẻ nói.

Bán trứng lợi nhuận cao hơn bán thịt

Ông Phùng Văn Hưng cho biết, trước đây người dân ở Vĩnh Sơn nuôi rắn chủ yếu để bán rắn thịt thương phẩm, nhưng hiện nay phần lớn bán trứng rắn vì đạt lợi nhuận cao hơn. Với giá rắn thịt hiện nay, thì mỗi con rắn nuôi đạt khối lượng 2kg sau khi trừ chi phí, cho thu lợi nhuận từ 200.000-300.000 đồng. Nhưng nuôi sinh sản, thì mỗi con rắn sẽ cho lợi nhuận lên tới 2 triệu đồng/năm.

Nuôi rắn sinh sản bố trí theo tỷ lệ 01 rắn đực, 2-3 rắn cái. Mỗi rắn đực thường được nuôi trong thời gian từ 2-4 năm, sau đó sẽ thay thế một lứa đực khác. Rắn cái nuôi cho đẻ trứng thời gian khai thác lâu hơn, từ 7-10 năm. Do nghề nuôi rắn có nọc độc rất nguy hiểm, nguy cơ bị rắn cắn và tử vong rất cao, vì vậy phải nhốt rắn trong các ô chuồng. Mỗi khi cho rắn ăn, mở cửa ô chuồng đưa thức ăn vào rồi nhanh chóng đóng cửa lại. Việc cho rắn ăn phải nhanh, dứt khoát, bởi có những con phàm ăn có thể phi ra bất cứ lúc nào. “Rắn hổ mang mỗi năm chỉ sinh sản một lứa, nhưng mỗi lứa cho từ 20-50 quả trứng. Giá trứng thời điểm cao nhất trong năm 2024 lên tới 75.000 đồng/quả, thông thường từ 65.000-70.000 đồng/quả. Mỗi con rắn hổ mang cái đem lại doanh thu 1,5-3 triệu đồng mỗi năm”, ông Hưng chia sẻ.

Tại xã Vĩnh Sơn có nhiều hộ nuôi rắn quy mô lớn, đạt lợi nhuận hàng tỷ đồng mỗi năm. Điển hình như gia đình bà Nguyễn Thị Hòa ở thôn 4, xã Vĩnh Sơn là một hộ tiêu biểu về nuôi rắn hổ mang sinh sản. Nhà bà có 3 phân khu chuồng nuôi, với số lượng khoảng 3.000 con, đạt doanh thu 1,5 tỷ đồng/năm, lợi nhuận 1,2 tỷ đồng/năm. Hay như gia đình ông Phùng Văn Cương có 2 khu chăn nuôi rắn quy củ với hơn 2.000 con rắn. Mỗi năm, gia đình ông xuất bán hàng chục nghìn quả trứng rắn và từ 5-6 tạ rắn thịt, cho doanh thu 1 tỷ đồng, lợi nhuận 700 triệu đồng.

Chủ yếu xuất khẩu sang Trung Quốc

Đến thăm cơ sở của ông Vũ Mạnh Hùng, Giám đốc Công ty Dịch vụ và Thương mại Rắn Vĩnh Sơn, chúng tôi ngạc nhiên bởi tại đây đang nuôi tới 5.000 con rắn, trong đó có 3.000 con rắn bố, mẹ chuyên để sinh sản, thế mà mặt bằng chỉ có 400m2. Năm 2024, riêng bán rắn con giống, cơ sở này thu về hơn 4 tỷ đồng, trừ mọi chi phí, lãi hơn 3 tỷ đồng.

Đang mùa đông rét mướt, thế mà ở đây vẫn cho rắn ăn rào rào. Trong những gian chuồng nuôi, chăn bông được xếp thành nhiều lớp, lớp nào cũng nhung nhúc những con rắn bố, mẹ. Mỗi chuồng đều lắp đặt hệ thống sưởi ấm, có thiết bị rơ le cảm biến tự điều chỉnh nhiệt độ để luôn duy trì nhiệt độ trong chuồng ở 26-28 độ C. Ông Hùng cho biết: “Ngày trước, rắn chỉ nuôi được vào mùa hè, mùa thu, cứ đến mùa rét là đắt rẻ cũng phải xuất bán. Nếu không xuất bán được thì phải cho chúng ngủ đông, suốt mùa rét không cho ăn. Nhưng bây giờ cho rắn ăn quanh năm, phá vỡ tập quán ngủ đông của chúng bằng hệ thống điều khiển nhiệt độ”.

Để chủ động thức ăn cho rắn, ông Hùng đầu tư kho lạnh dung tích tới 40 khối, chứa tới 30 tấn thức ăn đủ dùng cho cả năm, nhằm điều tiết đầu vào. Ông ký hợp đồng với các nhà máy ấp trứng, những trang trại nuôi gà lớn, để nhập gà con loại thải với giá 50.000 đồng/kg. Tại những trại gà lớn chuyên sản xuất gà giống, những con gà mới nở không đủ tiêu chuẩn làm giống như bị dị tật hoặc lồi rốn thì sẽ bị loại ra bán cho người dân Vĩnh Sơn dùng làm thức ăn cho rắn.

Nuôi rắn được coi là một nghề tương đối nguy hiểm. Giơ bàn tay có một ngón bị cụt, ông Hùng kể cho chúng tôi nghe một tai nạn nghề nghiệp: “Tôi bị rắn cắn vết này vào năm 1996, lần đó tôi là thương lái mua gom rắn về, mở bao ra để kiểm tra, thế là bị rắn đớp luôn, răng rắn xiên qua túi vào tay”. Theo ông Hùng, rắn sống ngoài tự nhiên, khi kiếm thức ăn thì nó phải cắn chết con mồi, nên hàng ngày tiêu hao đi một lượng nọc độc. Nhưng với rắn nuôi thì thức ăn đã sẵn, chúng không sử dụng đến nọc độc, nên lượng nọc độc lúc nào cũng đầy ắp. Nuôi rắn phải hiểu được tập tính của loài rắn thì mới biết cách phòng tránh và xử lý nếu bị rắn cắn.

Đề cập về thị trường đầu ra của nghề nuôi rắn, ông Hùng cho hay, chủ yếu là xuất sang Trung Quốc. Trung quốc có một vùng chuyên kinh doanh thịt rắn, với hệ thống maketing thịt rắn bài bản nhất thế giới. Người dân khắp Trung Quốc và người các nước khác muốn ăn thịt rắn đều tìm đến đó. Theo ông Hùng, để giảm dần lệ thuộc vào thị trường Trung Quốc, cần phải thúc đẩy chế biến đa dạng các sản phẩm từ rắn. Nhiều hộ gia đình ở Vĩnh Sơn đưa rắn vào ngâm rượu, chế biến ra những bình rượu tam xà, ngũ xà để tiêu thụ. Công ty Dịch vụ và Thương mại Rắn Vĩnh Sơn mỗi năm xuất bán hàng chục nghìn bình rượu ngũ xà. Tại xã cũng đã có vài chục hộ nấu cao rắn và đươc gắn nhãn rắn Vĩnh Sơn. Cơ sở của ông Hùng mỗi năm cũng sản xuất và tiêu thụ được vài tạ cao rắn. Ông Hùng cho biết, cao rắn phải nấu toàn tính, mỗi nồi cao bổ sung thêm 1 yến nghệ , gừng và các chất khử mùi tanh. Cứ 10kg rắn mới được 1kg cao. Cao rắn hổ mang phì có vị ngọt, hơi mặn, tính ấm, là vị thuốc bổ mạnh gân cốt, trục phong hàn, có công dụng chữa những bệnh viêm khớp, thấp khớp, thần kinh đau nhức, tê liệt, bán thân bất toại…

Ảnh: Công Đạt/Báo ảnh Việt Nam

Bảo tồn nguồn gen rắn quý hiếm

Ông Hạ Văn Hùng, Phó Chủ tịch UBND xã Vĩnh Sơn cho biết, trong các thư tịch cổ đã nhắc tới Sơn Tang (tên cổ của Vĩnh Sơn) là một làng nuôi rắn lớn nhất Bắc Bộ. Xưa kia, vào những dịp nông nhàn, thanh niên trai tráng của làng thường đi tìm bắn rắn hoang, bán cho các nhà giàu ngâm rượu và làm thuốc. Từ việc săn bắt rắn, người dân Vĩnh Sơn đã biết chăn nuôi thuần dưỡng các loại rắn độc và chế biến các sản phẩm từ rắn. Nghề nuôi rắn lâu đời được truyền lại đến ngày nay.

Hiện nay, toàn xã Vĩnh Sơn có 650 hộ gia đình nuôi rắn. Tổng số lượng rắn đang nuôi trên địa bàn xã Vĩnh Sơn hiện là 228.200 con, bình quân mỗi năm doanh thu từ rắn thương phẩm và trứng rắn của toàn xã ước đạt khoảng 85 tỷ đồng. Những hộ nuôi quy mô nhỏ chỉ 300-500 con rắn, mỗi năm cũng thu lợi nhuận từ 100-150 triệu đồng. Nhiều hộ nuôi quy mô lớn hàng nghìn con đạt lợi nhuận cả tỷ đồng/năm.

Theo ông Hùng, khoảng 90% sản phẩm (gồm rắn hổ mang thương phẩm, trứng rắn hổ mang) của làng nghề nuôi rắn Vĩnh Sơn được xuất khẩu sang Trung Quốc. Khoảng 10% sản phẩm còn lại được các thương lái trong nước thu mua về để chế biến rượu rắn, cao rắn, xác rắn lột được thu mua làm thuốc chữa bệnh. Nọc độc rắn hổ mang được dùng trong dược phẩm, da rắn làm các đồ mỹ nghệ như dây lưng, ví da, mật rắn hổ mang dùng chữa các bệnh hen, tiêu hóa… Thịt rắn, mật rắn, da rắn đều có giá trị thương mại cao, được thị trường ưa chuộng.

Chúng tôi thắc mắc: Rắn có phải là loài được phép nuôi với mục đích thương phẩm?, ông Hà Văn Hùng cho biết, rắn nuôi ở Vĩnh Sơn chủ yếu thuộc loài hổ mang phì, được Nhà nước cho phép nuôi và buôn bán thương mại, bởi loài này từ lâu đã được sinh sản trong điều kiện nuôi nhốt. Ngoài các loài rắn nuôi truyền thống thì hổ mang chúa đang hứa hẹn là loài nuôi đạt giá trị kinh tế cao vượt trội, giá rắn hổ mang chúa gần gấp đôi hổ mang phì. Mặc dù, tại địa phương đã có nhiều hộ nuôi sinh sản thành công loài rắn hổ mang chúa, nhưng hiện tại loài này vẫn thuộc danh mục động vật quý hiếm nhóm 1 B nên vẫn bị Nhà nước cấm vận chuyển, buôn bán.

Theo ông Hùng, tất cả các hộ nuôi ở đây đều đăng ký với Chi cục Kiểm lâm tỉnh và được cấp phép, định kỳ cán bộ kiểm lâm về kiểm tra, xác minh nguồn gốc. Khi lô hàng xuất đi đều phải có giấy phép của kiểm lâm cấp. “Nuôi rắn hổ mang ở làng rắn Vĩnh Sơn (xã Vĩnh Sơn, huyện Vĩnh Tường, tỉnh Vĩnh Phúc) còn góp phần bảo tồn nguồn gen rắn quý hiếm trong tự nhiên. Nhiều loài rắn quý hiếm có nguy cơ tuyệt chủng ngoài môi trường tự nhiên được bảo tồn và nhân giống thành công tại các trại nuôi rắn ở Vĩnh Phúc. Nhờ vậy, góp phần gìn giữ đa dạng sinh học
và bảo vệ môi trường”, lãnh đạo xã Vĩnh Sơn khẳng định.

Chu Minh Khôi