[Tạp chí Chăn nuôi Việt Nam] – Các sản phẩm chăn nuôi được nhập khẩu ồ ạt trong thời gian qua khiến ngành chăn nuôi Việt Nam điêu đứng, thiệt thòi ngay trên “sân nhà”, làm mất động lực đầu tư của doanh nghiệp và người chăn nuôi…

Nhập khẩu thịt và phụ phẩm vật nuôi giai đoạn 2021-2023

Nguồn: Cục Chăn nuôi

Việt Nam có nguy cơ trở thành nước “siêu” nhập khẩu sản phẩm thịt

Theo số liệu ước tính của Tổng cục Hải quan, trong Qúy I/2024, Việt Nam nhập khẩu 105,14 nghìn tấn thịt và các sản phẩm từ thịt, trị giá 213,15 triệu USD, tăng 44,1% về lượng và tăng 38,8% về trị giá so với cùng kỳ năm 2023. Thịt và các sản phẩm từ thịt được nhập khẩu từ 42 thị trường trên thế giới, nhập khẩu thịt và các sản phẩm thịt của Việt Nam từ đa số các thị trường đều tăng so với cùng kỳ năm 2023.

Các sản phẩm nhập khẩu chủ yếu gồm: Thịt và phụ phẩm ăn được sau giết mổ của gia cầm tươi ướp lạnh hoặc đông lạnh; phụ phẩm ăn được sau giết mổ của lợn, trâu, bò sống ướp lạnh hoặc đông lạnh; thịt trâu tươi đông lạnh; thịt lợn tươi ướp lạnh hoặc đông lạnh; thịt bò tươi ướp lạnh hoặc đông lạnh… Trong đó, nhập khẩu thịt gia cầm, thịt lợn và thịt trâu có xu hướng tăng. Nhập khẩu thịt lợn tươi ướp lạnh hoặc đông lạnh của Việt Nam trong 2 tháng đầu năm 2024 đạt 8,46 nghìn tấn, với trị giá 18,69 triệu USD.

Ông Nguyễn Thanh Sơn, Chủ tịch Hiệp hội Chăn nuôi gia cầm Việt Nam cho biết, nhập siêu sản phẩm chăn nuôi đang có chiều hướng tăng cao khiến các mặt hàng sản phẩm chăn nuôi trong nước đang bị yếu thế và thiệt thòi ngay trên “sân nhà”, gây áp lực cạnh tranh không công bằng.

Sản phẩm chăn nuôi nhập khẩu chính ngạch hiện nay, phần lớn là thứ phẩm mà các nước họ ít dùng làm thực phẩm như: đầu, cổ cánh, tim cật, lòng mề, gà đẻ và bò sữa thải loại… chưa kể đó còn là các loại thực phẩm đã gần hết hạn sử dụng nên có giá rất rẻ, chỉ bằng ½ giá trong nước cùng loại khi nhập về.

Chủ tịch Hội Chăn nuôi Việt Nam Nguyễn Xuân Dương khẳng định, “chúng ta không thiếu thực phẩm”. Theo đó, trong Quý I/2024, tổng sản lượng thịt hơi các loại ước đạt trên 2 triệu tấn, tăng 4,5% so với cùng kỳ năm 2023. Đàn lợn tăng 3,3%; sản lượng trứng gia cầm đạt 5 tỷ quả, tăng 4,8%; sản lượng sữa bò ước đạt 331,3 nghìn tấn, tăng 5,2%… “Nếu không kiểm tra, kiểm soát chặt nhập khẩu thì rủi ro dịch bệnh rất lớn, gây khó khăn cho sản xuất trong nước”, ông Dương đề xuất.

Trong văn bản kiến nghị gửi Thủ tướng Chính phủ và Chủ tịch Quốc hội mới đây, các Hội, Hiệp hội trong ngành chăn nuôi cho rằng, so với các nước có nền chăn nuôi phát triển, các quy định về nhập khẩu sản phẩm chăn nuôi của Việt Nam chưa chặt chẽ, còn nhiều lỗ hổng.

Trong khi đó, để xuất khẩu được sản phẩm thịt, trứng gia cầm, Việt Nam phải chịu rất nhiều rào cản kỹ thuật nghiêm ngặt tại các nước nhập khẩu, khiến các mặt hàng sản phẩm chăn nuôi trong nước đang bị yếu thế và thiệt thòi ngay trên sân nhà.

Từ thực tế trên, các Hiệp hội kiến nghị, Nhà nước cần có chính sách và thời gian để người chăn nuôi cũng như doanh nghiệp trong nước có thể thích nghi được. Theo đó, Thủ tướng chỉ đạo Ban Chỉ đạo quốc gia phòng chống buôn lậu, gian lận thương mại và hàng giả và các Bộ: NN&PTNT, Công thương, Khoa học và Công nghệ, Công an, Quốc phòng tăng cường biện pháp kiểm tra, kiểm soát chặt vấn đề nhập khẩu các sản phẩm chăn nuôi.

Khẩn trương xây dựng hàng rào kỹ thuật

Cũng trong văn bản kiến nghị, các Hội/Hiệp hội ngành chăn nuôi cho rằng, đối với nhập khẩu chính ngạch, cần khẩn trương xây dựng các hàng rào kỹ thuật và các chính sách thương mại để hạn chế thấp nhất việc nhập khẩu chính ngạch các sản phẩm chăn nuôi; trong đó có vấn đề tăng cường các biện pháp kiểm dịch, kiểm tra chất lượng và hạn chế thấp nhất số lượng các cửa khẩu được phép nhập khẩu vật nuôi sống vào Việt Nam. Đây là kinh nghiệm đã được nhiều nước áp dụng, điển hình là Mỹ, Trung Quốc, Thái Lan, Nhật Bản, Hàn Quốc… và rất hiệu quả. Ví dụ, họ đưa ra các yêu cầu về xử lý nhiệt lạnh với công nghệ phức tạp, chi phí cao hay mỗi nước trung bình chỉ cho phép có từ 3-5 cửa khẩu đường bộ, đường biển, đường hàng không là được phép nhập khẩu vật nuôi sống mà thôi. Trong khi, Việt Nam chúng ta đang có tới trên 30 cửa khẩu các loại được phép nhập khẩu vật nuôi sống vào trong nước.

Đối với nhập khẩu tiểu ngạch, cấm tất cả mọi hình thức nhập khẩu và sử dụng các loại vật nuôi, sản phẩm chăn nuôi nhập khẩu theo hình thức này, vì sản phẩm chăn nuôi trong nước đã cơ bản đáp ứng đủ nhu cầu tiêu dùng nội địa. Mặt khác, Việt Nam có đường biên giới dài, các nước xung quanh chưa phải là những nước có công tác thú y, kiểm soát tốt dịch bệnh.

Ở một góc nhìn khác về việc lập hàng rào kỹ thuật cho sản phẩm chăn nuôi, Cục trưởng Cục Thú y Nguyễn Văn Long cho biết, Việt Nam đã gia nhập Tổ chức Thương mại Thế giới (WTO), là thành viên của Tổ chức Thú y Thế giới và đã ký 19 Hiệp định thương mại tự do. Luật Chăn nuôi cũng quy định nguyên tắc hoạt động chăn nuôi là đáp ứng yêu cầu hội nhập quốc tế, tuân thủ điều ước quốc tế mà Việt Nam là thành viên. Bên cạnh đó, chúng ta cũng đang theo cơ chế thị trường và đề nghị các nước công nhận là nền kinh tế thị trường, vì thế, không thể đặt ra “sân chơi” riêng mà vi phạm hoặc xung đột với các điều ước đã ký kết.

Cũng theo ông Long, đưa ra tiêu chí kỹ thuật là vấn đề “vô cùng khó”, vì từ trước tới nay, phần lớn chúng ta dựa vào tiêu chuẩn thế giới. Bây giờ, nếu đưa ra tiêu chuẩn cao hơn thì phải có bằng chứng khoa học, phân tích nguy cơ rủi ro, trong khi “mình làm sao giỏi hơn thế giới”.

Thực tế, thời gian qua, chúng ta đã làm chặt một số quy định liên quan đến nhập khẩu sản phẩm chăn nuôi, song đã có nhiều quốc gia gửi văn bản phản ứng, đại diện Cục Thú y xác nhận. Để kiểm soát nhập khẩu sản phẩm chăn nuôi, Cục Thú y đã tăng cường xử phạt hành chính các vi phạm liên quan. Năm 2023, Cục ban hành 163 quyết định xử phạt với hơn 10 tỷ đồng; chỉ tính 3 tháng đầu năm nay, Cục ban hành 33 quyết định xử phạt với 3,6 tỷ đồng… “Chúng tôi sẽ trình Bộ trưởng ký quyết định thanh tra hàng loạt doanh nghiệp nhập khẩu sản phẩm động vật trong năm nay”, ông Long thông tin.

Tăng sức cạnh tranh cho sản phẩm chăn nuôi trong nước

Xét tổng thể về hạ tầng cơ sở vật chất, kỹ thuật, trình độ quản lý và quy mô đàn vật nuôi, ngành chăn nuôi có khả năng sản xuất đáp ứng đủ nhu cầu các loại thực phẩm thiết yếu cho tiêu dùng trong nước và gia tăng xuất khẩu. Cùng với đó, thói quen tiêu dùng thịt nóng của người Việt cũng là “hàng rào” tự nhiên để ngăn cản các sản phẩm thịt và các sản phẩm đông lạnh vào Việt Nam.

Trong chuỗi sản xuất chăn nuôi của nước ta, khâu yếu nhất chính là giết mổ và chế biến. Vấn đề này Nhà nước đã có nhiều chủ trương, chính sách khuyến khích phát triển theo hướng tập trung, công nghiệp. Nhiều doanh nghiệp đầu tư nhà xưởng, dây chuyền thiết bị hiện đại, tốn kém, như: Dabaco, Masan, Visan, C.P… nhưng sản lượng sản xuất thực tế chỉ chiếm trên dưới 30% công suất thiết kế. Nguyên nhân chính của những tồn tại này là chúng ta chưa kiểm soát được hoạt động giết mổ thủ công về điều kiện sản xuất, kinh doanh là trở ngại cho hoạt động này của các doanh nghiệp, HTX.

Đáng nói hơn, giá bán sản phẩm tại chuồng (trang trại) thì giảm, nhưng đến tay người tiêu dùng thì giá vẫn cao hoặc giảm ít. Điều này rõ ràng không có lợi cho cả hoạt động thúc đẩy sản xuất và kích thích tiêu dùng thực phẩm, bởi đã vô tình đẩy người tiêu dùng tìm đến những sản phẩm nhập khẩu cùng chủng loại, nhưng có giá bán rẻ hơn, nhất là trong bối cảnh kinh tế khó khăn như hiện nay.

Việt Nam hiện tham gia 17 Hiệp định thương mại tự do với các nước, khu vực và vùng lãnh thổ (trong đó có 2 Hiệp định thế hệ mới như CPTTP và EVFTA), nhiều quốc gia có thế mạnh chăn nuôi như Mỹ, Brazil, Úc… tăng xuất khẩu vào Việt Nam càng làm cho giá bán sản phẩm lợn và gia cầm trong nước giảm mạnh.

Thứ trưởng Bộ NN&PTNT Phùng Đức Tiến cho rằng, đối với doanh nghiệp và người chăn nuôi, trong thời điểm này cần tập trung nâng cao năng lực, công nghệ, tham gia vào các chuỗi liên kết giá trị, đặc biệt là hợp tác theo chuỗi giữa doanh nghiệp với nông dân. Chú trọng đến các giải pháp phát triển chăn nuôi theo hướng đa dạng hóa sản phẩm, phục vụ ngày một tốt hơn nhu cầu tiêu thụ sản phẩm trong nước và tiến tới xuất khẩu, phát triển các sản phẩm chăn nuôi đã qua chế biến đạt tiêu chuẩn cao, có chứng nhận chất lượng, an toàn vệ sinh thực phẩm, sức khoẻ người sản xuất và người tiêu dùng, bảo vệ môi trường và truy nguyên nguồn gốc sản phẩm… Đây là những tiền đề góp phần tăng sức mạnh nội lực cho các sản phẩm chăn nuôi đủ sức cạnh tranh trên “sân nhà” với các sản phẩm nhập khẩu.

Bên cạnh đó, ngành chăn nuôi đã xây dựng được hệ thống văn bản quy phạm pháp luật cùng các tiêu chuẩn kỹ thuật tương đồng với thế giới và khu vực. Năm 2023, Chính phủ đã ký quyết định ban hành 4 đề án phát triển ngành chăn nuôi đến năm 2030 gồm: Đề án phát triển công nghiệp chế biến thức ăn chăn nuôi; Đề án phát triển công nghiệp giết mổ, chế biến và thị trường sản phẩm chăn nuôi; Đề án phát triển công nghiệp sản xuất giống vật nuôi; Đề án đẩy mạnh hoạt động khoa học và công nghệ ngành chăn nuôi. Ngoài ra, lần đầu tiên đất cho chăn nuôi tập trung có trong Luật Đất đai sửa đổi đã được Quốc hội thông qua… những khó khăn của người chăn nuôi và doanh nghiệp luôn có sự đồng hành của các Hội, Hiệp hội, sự chia sẻ, chung tay vào cuộc của các Bộ, ban, ngành và toàn xã hội, tạo thuận lợi cho ngành chăn nuôi ngày càng phát triển bền vững trong bối cảnh mới, tăng sức cạnh tranh trong thị trường nội địa và trên thế giới.

Thu Hằng