[Tạp chí Chăn nuôi Việt Nam] – Việc phát minh ra kháng sinh vào năm 1928 là một thành tựu vĩ đại của nhân loại. Tuy nhiên, việc lạm dụng kháng sinh trong chăn nuôi dẫn tới hiện tượng kháng kháng sinh đã, đang và sẽ đe dọa sức khỏe, sự phát triển toàn cầu. Đã đến lúc, việc sử dụng kháng sinh trong chăn nuôi cần được nhìn nhận nghiêm túc, trách nhiệm, vì sự tồn vong của chính ngành chăn nuôi Việt Nam và toàn xã hội.

Lạm dụng kháng sinh, nhân loại sẽ tự đẩy mình vào thảm họa!

Vai trò của kháng sinh đối với sức khỏe vật nuôi đó là đảm bảo phúc lợi động vật vì kháng sinh giúp phòng và trị những căn bệnh do vi khuẩn gây ra đau đớn và tử vong cho vật nuôi; đảm bảo sự bền vững, giúp đảm bảo an toàn cho con người, vì vật nuôi khỏe mạnh là bước quan trọng đầu tiên để có nguồn thực phẩm an toàn hoặc những thú cưng an toàn.

Nguyên tắc sử dụng kháng sinh tronng chăn nuôi đó là chẩn đoán đúng bệnh; dùng đúng thuốc; sử dụng đúng liều lượng kháng sinh; dùng đúng liệu trình; dùng liều từ cao xuống thấp. Bên những mặt lợi, có những mặt hại như: àm mất cân bằng sinh học của hệ vi sinh vật đường tiêu hoá; diệt vi trùng gây bệnh, đồng thời làm đảo lộn khả năng phòng vệ của cơ thể, rối loạn khả năng sản sinh miễn dịch của cơ thể; tăng phản ứng quá mẫn của cơ thể: shock quá mẫn, dị ứng nổi mày đay, ban, đỏ da; một số tai biến về thận; liệt cơ vân, ức chế hô hấp, ảnh hưởng tới cơ xương, ức chế hô hấp, hệ tuần hoàn và hoạt động của thần kinh. Đặc biệt, khi lạm dụng kháng sinh sẽ dẫn tới tình trạng kháng kháng sinh.

 Theo PGS.TS Nguyễn Quang Tính, Bộ Môn Dược thú y, Trường Đại học Nông Lâm Thái Nguyên:  Hiện tượng kháng kháng sinh xảy ra khi mầm bệnh hay vi khuẩn không bị diệt bởi thuốc kháng sinh, chúng vẫn tồn tại, sinh sản ra thế hệ con cháu không có tính cảm ứng (sensible) với một hay nhiều loại thuốc kháng sinh nào đó.

Ông khẳng định, vi khuẩn rất thông minh trong việc lan truyền tính kháng kháng sinh, nếu để vi khuẩn tự do làm việc này hay thậm chí thôi thúc chúng làm việc đó bằng việc lạm dụng kháng sinh, nhân loại sẽ tự đẩy mình vào thảm họa.

Báo động về tình trạng kháng kháng sinh

Theo WHO, thống kê có đến 75% kháng sinh trong chăn nuôi được nhập khẩu từ Trung Quốc. Tuy nhiên chúng không được quản lý chặt chẽ trong tiêu thụ. Tình trạng kháng thuốc kháng sinh đang trở thành vấn đề quan ngại hàng đầu của Tổ chức Y tế thế giới (WHO), trong đó Việt Nam được xếp vào “một trong những nước có tỷ kệ kháng kháng sinh cao nhất trên thế giới”.

Theo tài liệu của Cục Chăn nuôi, kết quả nghiên cứu của Chương trình Giám sát kháng kháng sinh trên lợn và gà ở Việt Nam năm 2017 cho biết: Vi khuẩn phân lập được ở gà có tỷ lệ kháng kháng sinh cao hơn so với ở lợn; ESBL của Salmonella thường thấy ở gà. Sự kháng thuốc kháng sinh xảy ra đối với một số loại kháng sinh quan trọng khuyến cáo bởi WHO đã được phát hiện thấy cả trên gà và lợn. Mức kháng kháng sinh là thấp đối với nhóm cephalosporin thế hệ thứ 3 (ceftiofur, cefotaxime, ceftaxidime). Mức kháng kháng sinh cao đối với các kháng sinh thường được sử dụng trong chăn nuôi gà và lợn (tetracycline, sulphamethoxazole, trimethoprim).

Theo Bộ NN&PTNT, kháng kháng sinh đang là vấn đề đe dọa sức khỏe và sự phát triển toàn cầu. Các cơ chế kháng thuốc mới đang xuất hiện, sự di chuyển của con người và giao thương hàng hóa quốc tế thuận lợi là một trong những nguyên nhân làm lan truyền và gia tăng vi sinh vật kháng kháng sinh trên toàn quốc.

Bàn về nguyên nhân của kháng kháng sinh, theo PGS.TS Nguyễn Quang Tính, người chăn nuôi trị bệnh cho vật nuôi theo kinh nghiệm, liều dùng thường gấp 2 (thậm chí gấp 3) lần liều dùng hướng dẫn, vì không tin vào chất lượng của kháng sinh (các nhà sản xuất thường công bố hàm lượng kháng sinh trong sản phẩm cao hơn thực tế). Người bán hàng thường khuyên khách hàng sử dụng kháng sinh cao hơn liều hướng dẫn với quan niệm liều cao thì khỏi nhanh. Cùng với đó, người chăn nuôi thường thay kháng sinh khác trong điều trị bệnh nếu sau 2-3 ngày không thấy thuyên giảm; sử dụng kết hợp 2 loại kháng sinh, dùng kháng sinh của người cho lợn và ưa thích sử dụng kháng sinh phổ rộng. Hoặc người chăn nuôi sử dụng kháng sinh với mục đích phòng, trị bệnh bằng cách trộn khasnng sinh với thức ăn để phòng bệnh cho lợn (3-5 ngày/tháng).

Hậu họa đủ đường…

Hiện tượng kháng kháng sinh dẫn đến việc điều trị các bệnh truyền nhiễm thông thường không hiệu quả, kéo dài thời gian điều trị, tăng tỷ lệ thương tật, thậm chí tử vong. Vi sinh vật kháng kháng sinh làm ảnh hưởng đến đến tính bền vững của hệ thống sản xuất lương thực, thực phẩm làm ô nhiễm môi trường, đe dọa sức khỏe và đời sống của người dân.

WHO dự báo vào khoảng năm 2050, mỗi năm kháng kháng sinh có thể cướp đi sinh mạng của 10 triệu người, tương đương cứ tần suất cứ 3 giây lại có mọt người chết do vi khuẩn kháng thuốc gây nên, lớn hơn số bệnh nhân ung thư hiện nay.

Tình trạng kháng kháng sinh đã làm tăng chi phí chăm sóc sức khỏe cho con người, vật nuôi, là gánh nặng cho gia đình và xã hội. Chính vì vậy mà WHO đưa ra khẩu hiệu: “Không hành động hôm nay, ngày mai không thuốc chữa”, để kêu gọi các quốc gia cùng chung tay phòng, chống kháng kháng sinh.

Ở một góc nhìn khác khi mà ngành chăn nuôi Việt Nam đang hội nhập sâu rộng, TS Nguyễn Xuân Dương cho rằng, kiểm soát kháng sinh trong chăn nuôi là vấn đề lớn, quan trọng, không chỉ của Việt Nam mà còn của thế giới. Các nước EU, Hàn Quốc, Nhật Bản đã làm trước và làm rất kĩ. Chúng ta phải quan tâm việc sử dụng kháng sinh trong chăn nuôi, vì rõ ràng nó liên quan đến an toàn vệ sinh thực phẩm và hội nhập. Trước kia, người tiêu dùng chỉ có thể lựa chọn các sản phẩm chăn nuôi trong nước để ăn uống, nhưng hiện nay thịt nhập khẩu, bao gồm thịt trâu, bò, lợn, gà đã vào nước ta rất mạnh. Người tiêu dùng sẽ so sánh, lựa chọn giữa thực phẩm an toàn và không an toàn.

“Nếu kiểm soát kháng sinh trong chăn nuôi không tốt sẽ dẫn tới tồn dư kháng sinh; nhờn kháng sinh trong điều trị, không chỉ vật nuôi mà ở trên con người; ảnh hưởng an toàn vệ sinh thực phẩm và sức khỏe người tiêu dùng; giảm khả năng cạnh tranh của sản phẩm chăn nuôi Việt Nam với các sản phẩm nhập ngoại được kiểm soát kháng sinh tốt hơn”, TS Nguyễn Xuân Dương nhấn mạnh.

HÀ NGÂN