[Chăn Nuôi Việt Nam] – Trong ngành chăn nuôi heo, các phương pháp tiêm vaccine và thuôc đóng vai trò quan trọng đối với sức khỏe của heo, chi phí sản xuất và vấn đề an toàn thực phẩm. Phương pháp tiêm truyền thống sử dụng kim thường gặp những vấn đề như gãy kim, lây nhiễm chéo và nguy cơ mất an toàn cho người cầm kim. Tuy nhiên, công nghệ tiêm không kim thay thế cho kim tiêm bằng tia chất lỏng áp suất cao và đã dần trở nên phổ biến trong ngành chăn nuôi heo toàn cầu trong những năm gần đây.

 

Ứng dụng tiêm không kim trong chăn nuôi heo tại Công ty New Hope

 

Nguyên lý hoạt động

 

Cơ chế hoạt động cơ bản

 

Thiết bị tiêm không kim sử dụng áp suất cao để đẩy nhanh thuốc dạng lỏng hoặc vaccine qua các lỗ nhỏ, tạo thành tia phun áp suất cao (từ 0,2-0,5 MPa). Tia phun này xuyên qua da và tiêm thuốc vào mô đích, dù là trong da, dưới da hay tiêm bắp. Quá trình tiêm này chỉ mất vài mili giây và độ sâu tiêm có thể được điều chỉnh thông qua các thông số của thiết bị.

 

(1) Tiêm trong da: Phương pháp này thích hợp để vaccine liều nhỏ (như vaccine kháng nguyên một phần), nó kích thích các tế bào tua ở lớp biểu bì và hạ bì, kích thích đáp ứng miễn dịch.

 

(2) Tiêm dưới da: Thuốc được tiêm vào lớp mỡ dưới da, phương pháp này thích hợp cho thuốc giải phóng chậm.

 

(3) Tiêm bắp: Phương pháp phổ biến nhất là tiêm thuốc dạng lỏng trực tiếp vào mô cơ giúp đảm bảo hấp thu nhanh và hiệu quả sâu.

 

Phân lại theo hệ thống cấp nguồn

 

(1) Loại khí nén: Năng lượng được cung cấp bằng khí nén hoặc carbondioxide, áp suất được cung cấp bởi bơm hoặc bình khí. Loại này có đặc điểm là chi phí bảo trì thấp và phù hợp cho các địa điểm tĩnh hoặc di động (như xử lý heo con trong chuồng đẻ, tiêm di động trong chuồng heo đang phát triển).

 

(2) Loại điện: Loại này sử dụng pin sạc để vận hành cơ cấu nén lò xo, năng lượng được lưu trữ bởi động cơ để đặt lại lò xo và giải phóng năng lượng khi được kích hoạt. Đặc điểm của loại này là tính di động cao, ít gây ra tiếng ồn và phù hợp với những trường hợp cần di chuyển thường xuyên (chẳng hạn như tiêm cho lợn con).

 

(3) Loại sử dụng lò xo tạo áp lực: Lò xo được kéo gin thủ công, tích trữ năng lượng tiềm ẩn được kích hoạt để giải phóng và đẩy piston tạo thành tia phun. Lò xo cần được đặt lại thủ công, phù hợp các đàn lợn quy mô nhỏ hoặc sử dụng tạm thời. Loại này có chi phí thấp nhưng cường độ lao động cao.

 

Việc lựa chọn các loại hệ thống điện khác nhau phải trên cơ sở kết hợp với cách bố trí của trang trại chăn nuôi heo (như chuồng đẻ, chuồng cai sữa và chuồng nuôi) và tần suất tiêm.

 

Lựa chọn đúng hệ thống cấp nguồn cho thiết bị tiêm không kim

 

Ưu điểm chính của công nghệ tiêm không kim

 

Hiệu quả của vaccine và đáp ứng miễn dịch

 

Phân bố trên mô rộng hơn

 

Tia phun ra từ mũi tiêm không kim tiêm sẽ lan tỏa một phần xuống lớp dưới da và lớp hạ bì trong quá trình tiêm, tiếp xúc với nhiều tế bào tua hơn (là yếu tố khởi đầu chính của phản ứng miễn dịch), giúp tăng cường khả năng đáp ứng miễn dịch. Nghiên cứu cho thấy nồng độ kháng thể trong quần thể lợn được tiêm bằng phương pháp tiêm không kim trên nhiều loại vaccine khác nhau (như vaccine lở mồm long móng và vaccine virus gây hội chứng rối loạn sinh sản và hô hấp ở lợn) đạt được mức độ tương đương hoặc cao hơn so với sử dụng kim tiêm truyền thống.

 

Kiểm soát liều lượng chính xác

 

Có thể cài đặt thiết bị với liều lượng cố định hoặc điều chỉnh (một số thiết bị hỗ trợ điều chỉnh 0,1-5ml) để tránh sai lệch liều lượng do tắc kim, rò rỉ chất lỏng hoặc lỗi thao tác khi tiêm kim, đặc biệt phù hợp khi tiêm vaccine cho heo con cần kiểm soát liều lượng nghiêm ngặt (chẳng hạn như tiêm chủng trước khi cai sữa).

 

Đảm bảo an toàn thực phẩm (Loại trừ rủi ro do gãy kim)

 

Mối lo ngại hàng đầu của phương pháp tiêm kim truyền thống trong an toàn thực phẩm chính là nguy cơ kim gãy còn sót lại trong cơ thể heo, có thể xâm nhập vào chuỗi thức ăn và làm tăng nguy cơ sức khỏe cho người tiêu dùng, làm tổn hại đến uy tín thương hiệu và tạo ra rào cản đối với thị trường xuất khẩu. Mặc dù, tỷ lệ kim gãy kim là thấp (khoảng 0,01-0,1%), nhưng việc phát hiện lại rất khó khăn (phải sử dụng tia X hoặc dò kim loại mà có thể bị ảnh hưởng bởi chất liệu, kích thước và vị trí của kim).

 

Tiêm không kim giúp phân bố trên mô rộng hơn và đảm bảo an toàn thực phẩm.

 

An toàn cho người lao động và hiệu quả vận hành

 

Giảm nguy cơ chấn thương do kim tiêm gây ra

 

Trong phương pháp tiêm truyền thống, có nguy cơ gây thương tích cho người lao động, có thể dẫn đến sự lây lan các bệnh lây truyền qua đường máu (như bệnh truyền nhiễm từ động vật sang người). Thiết bị tiêm không kim giúp tránh tiếp xúc với kim tiêm nhờ thiết kế vòi phun kín và hầu hết các mẫu đều được trang bị khóa an toàn giúp giảm nguy cơ kích hoạt kim tiêm ngoài ý muốn.

 

Giảm căng thẳng nghề nghiệp

 

Thiết bị tiêm không kim không yêu cầu phải tiêm vaccine thủ công, làm giảm các chuyển động lặp đi lặp lại của tay và cánh tay (chẳng hạn như liên tục bóp piston của ống tiêm truyền thống), giúp giảm mệt mỏi khi vận hành, đặc biệt phù hợp với các trang trại chăn nuôi heo quy mô lớn (như tiêm cho hàng nghìn con lợn trong một đợt chẳng hạn).

 

Đơn giản hoá quy trình vận hành

 

Không cần phải thay kim thường xuyên (do chính sách truyền thống yêu cầu “dùng một kim cho mỗi con lợn” rất khó thực hiện. Trong thực tế, do áp lực lao động, nên kim tiêm thường được tái sử dụng). Thiết bị tiêm không kim có thể rút ngắn thời gian chuẩn bị bằng cách khử trùng lỗ phun hoặc thay thế vòi phun dùng một lần.

 

Cải thiên mức độ an toàn sinh hoc và ngăn ngừa lây nhiễm chéo

 

Việc tái sử dụng kim tiêm trong phương pháp tiêm truyền thống là một cách làm lây truyền đáng kể các bệnh chẳng hạn như virus hội chứng sinh sản và hô hấp ở lợn (PRRSV) và virus ASF có thể lây lan qua kim tiêm dính máu giữa các con lợn. Phương pháp tiêm không kim, do không tiếp xúc vật lý với mô giúp đảm bảo rằng lỗ phun chỉ chạm vào bề mặt da và thuốc được tiêm nhanh chóng dưới áp lực cao, ngăn máu hoặc dịch mô chảy ngược và làm nhiễm bẩn thiết bị, do đó, về cơ bản, phương pháp này phá vỡ chuỗi lây nhiễm chéo. Các nghiên cứu cho thấy, các trang trại chăn nuôi heo sử dụng thiết bị tiêm không kim có tỷ lệ lây truyên virus PRRS giảm từ 60-80% so với việc dùng các kim tiêm truyền thống.

 

Phúc lợi động vật và chất lượng tiêm

 

Giảm căng thẳng khi tiêm

 

Do tốc độ xuyên của tia tiêm rất nhanh (cấp độ đạt micro giây), nên tổn thương cơ học lên da ít hơn so với kim tiêm truyền thống (đường kính kim 50-360um). Phản ứng căng thẳng của heo (như la hét và giãy giụa) được giảm thiểu, đặc biệt phương pháp này rất phù hợp với heo con và heo nái (các nhóm heo nhạy cảm).

 

Giảm tổn thương vị trí tiêm

 

Kim tiêm truyền thống có thể gây tụ máu cơ, áp xe hoặc hoại tử tại vị trí tiêm do thao tác không đúng cách (đặc biệt là ở lớp cơ dày của heo đang lớn). Vấn đề này có thể giảm thiểu bằng cách khuếch tán đồng đều từ tia phun khi tiêm giúp giảm nồng độ thuốc tại chỗ và giảm tỷ lệ tổn thương mô.

 

Công nghệ tiêm không kim giúp an toàn cho người chăn nuôi.

 

Phân tích chi phí – lợi ích

 

So sánh chi phí trực tiếp: Thể hiện trong (Bảng 1).

 

Chi phí và lợi ích gián tiếp

 

Tiết kiệm chi phí lây truyền dịch bệnh

 

Sự bùng phát dịch bệnh do lây nhiễm chéo khi sử dụng kim tiêm truyền thống (như dịch PRRSV) có thể gây thiệt hại từ 30~100 Nhân dân tệ/lợn. Thiết bị không kim tiêm giúp giảm việc phải sử dụng thêm vaccine và chi phí điều trị về lâu dài nhờ lợi thế an toàn sinh học (đặc biệt là ở các trang trại heo quy mô lớn).

 

Cải thiện Hiệu suất Lao động

 

Tốc độ tiêm không kim nhanh (thời gian tiêm trên mỗi con heo được rút ngắn từ 20-30%) và không cần phải thay kim thường xuyên. Đồng thời, có thể xử lý thêm 10-35% số heo, phù hợp để kiểm soát chi phí lao động ở các trang trại lợn quy mô lớn (như sản lượng hàng năm trên 10.000 con).

 

Lợi ích của việc tuân thủ an toàn thực phẩm

 

Tránh được các rủi ro tiềm ẩn từ việc thu hồi kim gãy, đồng thời đáp ứng các yêu cầu nghiêm ngặt của thị trường xuất khẩu.

 

Hạng mục	Phương pháp tiêm sử dụng kim tiêm truyền thống	Thiết bị/súng tiêm không dùng kim
Chi phí đầu tư thiết bị ban đầu	Thấp (Ống tiêm + kim tiêm, một bộ có giá 20-200RMB)	Cao (Một thiết bị có giá 30.000- 100.000RMB)Chi phí vật tư tiêu hao
Chi phí vật tư tiêu hao	Trung bình (Kim tiêm 0,15-1,5 RMB/cái, thường xuyên cần thay thế)	Thấp (Thay thế kim phun/ vòng đệm, trung bình hàng năm 20-50 RMB/thiết bị)
Liều vaccine	1 đơn vị tiêm/heo	0,2-0,8 đơn vị tiêm/heo
Chi phí bảo trì	Thấp (Chỉ vệ sinh kim tiêm)	Cao (Hiệu chuẩn áp suất thường xuyên, thay thế các bộ phận liên quan)
Tuổi thọ	Kim tiêm có tuổi thọ từ 1-2 năm, kim tiêm dùng một lần	Thiết bị có tuổi thọ từ 4-5 năm, hệ thống điện (như bơm khí) có tuổi thọ từ 5-10 năm

 

Chênh lệch chi phí – lợi ích trong các trường hợp khác nhau

 

Trại nái (chuồng đẻ)

 

Phương pháp phù hợp nhất cần khuyến khích việc ưu tiên áp dụng. Do heo con có tần suất tiêm chủng cao (bổ sung sắt, tiêm phòng mũi, cắt rốn,… trong vòng 3 ngày sau khi sinh), công suất xử lý hàng ngày của một trại có thể đạt 500-1.000 con. Tỷ lệ sử dụng thiết bị cao, chi phí đơn vị thấp.

 

Trại heo giống/trại heo thịt

 

Tần suất tiêm chủng tương đối thấp (chẳng hạn như tiêm chủng sau cai sữa, tẩy giun trong giai đoạn đang lớn, phát triển). Thiết bị có thời gian chờ dài, chi phí trực tiếp cao hơn một chút. Tuy nhiên, thiết bị phù hợp để kết hợp với mô hình sản xuất “không kim tiêm” nhằm nâng cao giá trị thương hiệu.

 

Trại heo quy mô nhỏ

 

Áp lực đầu tư ban đầu cao. Nên áp dụng hình thức thuê hoặc mua (nhà cung cấp cung cấp dịch vụ cho thuê thiết bị) nhằm để chia nhỏ chi phí.

 

Chi phí và lợi ích của thiết bị đảm bảo phù hợp với quy mô trại heo

 

Vấn để chính và thực hành tốt nhất khi triển khai

 

Đánh giá trước và lập kế hoạch

 

Phối hợp giữa bác sĩ thú y và ban quản lý

 

Cùng nhau lập kế hoạch tiêm chủng, ghi rõ các loại thuốc áp dụng cho thiết bị không kim tiêm, vị trí tiêm (như cổ hoặc hông của lợn nái, cổ hoặc lưng của lợn con) và các thông số về liều lượng để đảm bảo tính nhất quán với hướng dẫn sử dụng vaccine.

 

Điều chỉnh hệ thống điện

 

Chuồng đẻ/khu vực cố định: Sử dụng hệ thống khí nén (kết nối với máy nén khí trung tâm) để đảm bảo áp suất ốn định từ 0,41-0,55 Pa (60-80 PSI).

 

Trường hợp di động

 

Chọn thiết bị chạy bằng pin (thời lượng pin 8-10 giờ) và trang bị pin dự phòng để tránh gián đoạn hoạt động.

 

Thử nghiệm thí điểm

 

Chọn 1-2 chuồng lợn để vận hành thử nghiệm trong 3-4 tuần. Thu thập ý kiến phản hồi của cán bộ, nhân viên (như trọng lượng thiết bị, độ tiện lợi khi vận hành) và phản ứng của heo con (tỷ lệ viêm tại vị trí tiêm, phát hiện kháng thể miễn dịch), và so sánh với hiệu quả của các phương pháp truyền thống.

 

Đào tạo nhân viên và quản lý công tác an toàn

 

Đào tạo vận hành thiết bị

 

Thực hiện đào tạo về thông số kỹ thuật vận hành, vệ sinh bên trong, vệ sinh bên ngoài và khử trùng vòi phun của thiết bị (khuyến nghị nên lau bằng cồn 75% sau mỗi lần sử dụng).

 

Quy định an toàn

 

Luôn hướng cổng tiêm theo hướng an toàn (tránh xa mắt của người tiêm và động vật) trong quá trình sử dụng để tránh tiếp xúc với dòng tiêm khi sử dụng thiết bị. Sử dụng găng tay chống trượt (mặc dù dòng tiêm có thể xuyên qua găng tay thông thường, nhưng vẫn cần phải bảo hộ trực tiếp cho cơ thế).

 

Xử lý trong trường hợp khẩn cấp

 

Trong trường hợp thiết bị gặp sự cố (áp suất bất thường, rò rỉ chất lỏng), hãy ngắt ngay nguồn điện/khí, liên hệ với bộ phận hỗ trợ kỹ thuật và không tự ý tháo rời các bộ phận chịu áp suất cao.

 

Yêu cầu về trang thiết bị bảo hộ

 

Bắt buộc phải đeo kính bảo hộ (để tránh thuốc bắn vào người), mặc quần áo lao động dài tay (để giảm thiểu tiếp xúc với da) và thao tác với thiết bị trong khu vực thông thoáng (để tránh tiếng ồn do hệ thống khí nén và bụi khí nén tạo ra).

 

Quản lý và bảo trì thiết bị hàng ngày

 

Hiệu chuẩn và bảo trì thiết bị

 

Hàng tuần, kiểm tra các thông số áp suất của thiết bị (sử dụng đồng hồ đo áp suất cho thiết bị khí nén) và hiệu chuẩn lại nếu độ lệch vượt quá 5%.

 

Thay thế bộ lọc khí của thiết bị (hệ thống khí nén) hoặc vệ sinh phần tiếp xúc với pin (thiết bị điện) hàng tháng, ghi lại nhật ký bảo trì và đảm bảo thiết bị luôn ở tình trạng tốt nhất. Bảo quản thiết bị trong môi trường khô ráo, thông thoáng.

 

Ghi chép dữ liệu và đánh giá hiệu quả

 

Theo dõi các chỉ số sức khỏe của lợn sau khi tiêm (như nhiệt độ cơ thể, sự thèm ăn), hiệu quả miễn dịch (lấy máu thường xuyên để phát hiện kháng thế) và chi phí sản xuất (tiêu thụ vật tư, giờ công lao động) tạo thành một quy trình quản lý khép kín.

 

Người lao động cần nắm rõ cách thức quản lý và bảo trì thiết bị.

 

Triển vọng trong tương lai

 

Công nghệ tiêm không kim giúp giải quyết những điểm yếu cốt lõi của phương pháp dùng tiêm kim truyền thống thông qua đổi mới công nghệ, cho thấy những lợi thế đáng kể về hiệu quả vaccine, an toàn thực phẩm, an toàn cho con người và an toàn sinh học. Mặc dù, chi phí đầu tư ban đầu tương đối cao, nhưng về lâu dài, phương pháp này mang lại lợi ích tiết kiệm chi phí (giảm tổn thất do dịch bệnh, nâng cao hiệu quả) và nâng cao giá trị thương hiệu (đáp ứng yêu cầu xuất khẩu, thị trường cao cấp) vì thế, công nghệ này sẽ trở thành một hướng nâng cấp quan trọng cho ngành chăn nuôi lợn hiện đại.

 

Hiện nay, trên thị trường đã có nhiều nhà sản xuất thiết bị tiêm không kim uy tín, đã có những mô hình trình diễn tương đối hoàn thiện tại các trang trại chăn nuôi heo quy mô lớn. Tiêm không kim đang dần hiện thực hóa mục tiêu giảm chi phí lâu dài và tăng hiệu quả cho các doanh nghiệp chăn nuôi qua nhiều trường hợp thực tế.

 

Trong tương lai, với sự phát triển của thiết bị thu nhỏ (như kim tiêm siêu nhỏ không kim phù hợp cho lợn mới đẻ), trí tuệ nhân tạo (ghi liều tích hợp và giám sát không dây) và bảo vệ môi trường (vật liệu vòi phun phân hủy), theo dự kiến, công nghệ tiêm không kim sẽ được phố biến rộng rãi hơn nữa. Các nhà sản xuất nên kết hợp quy mô, giai đoạn chăn nuôi và định vị thị trường của mình đồng thời phải xây dựng kế hoạch triển khai khoa học dưới sự hướng dẫn của bác sĩ thú y để hiện thực hóa việc triển khai công nghệ trong giai đoạn chuyển tiếp từ 3-6 tháng, từ đó, sẽ giúp nâng cao khả năng cạnh tranh toàn diện của các trang trại chăn nuôi heo.