[Chăn nuôi Việt Nam] – Bài viết này do Trần Thịnh Mị biên soạn dựa trên báo cáo của Nhà nghiên cứu Cừu Hoa Cát tại Hội nghị ngành chăn nuôi lợn Trung Quốc lần thứ năm tổ chức ở Cáp Nhĩ Tân.

 

Xu hướng lây lan của ASF và các yếu tố thúc đẩy dịch bệnh

 

Gần đây, ASF tại Trung Quốc có xu hướng lan rộng từ phía Bắc xuống phía Nam, từ các hộ chăn nuôi nhỏ lẻ sang các trang trại chăn nuôi có quy mô lớn, trong đó khu vực phía Bắc chịu thiệt hại tương đối nghiêm trọng.

 

Do ảnh hưởng của ASF cùng với sự biến động của thị trường thịt lợn, sản năng hiện tại đã giảm hơn 8% so với thời kỳ cao nhất. So với các giai đoạn trước, đặc điểm dịch bệnh lần này đã có sự thay đổi rõ rệt: Chủng virus độc lực cao thuộc kiểu Gen II (từng là chủng chính) đã không còn chiếm ưu thế. Thay vào đó, các chủng virus độc lực thấp thuộc kiểu Gen I và II vẫn đang tồn tại và hiện đã xuất hiện các chủng virus tái tổ hợp giữa kiểu Gen I và II. Những chủng tái tổ hợp này tuy không có độc lực cao như chủng kiểu Gen II nguyên gốc, nhưng lại vượt trội về mức độ gây bệnh so với các chủng độc lực thấp. Tỷ lệ lưu hành của các chủng tái tổ hợp khác nhau tùy theo khu vực, giao động trong khoảng 50-60%, ở một số đia phương thậm chí vượt quá 70%.

 

Nguyên nhân dẫn đến sự bùng phát của ASF bao gồm: Thị trường ảm đạm kéo dài khiến đầu tư cho ATSH bị cắt giảm; Thiên tai, lũ lụt làm ảnh hưởng đến chất lượng TĂCN, khi lợn tiêu thụ sẽ làm suy giảm miễn dịch; Sự xuất hiện của các chủng tái tổ hợp khó phát hiện trong giai đoạn đầu, làm tăng độ khó trong công tác phòng chống; Biến động nhiệt độ, hệ thống phòng dịch tại các trang trại còn yếu và phản ứng chậm trễ trong xử lý ổ dịch.

 

 

Biến thể của virus ASF có thể lây truyền qua không khí hay không?

 

Các hạt virus ASF (ASFV) thường có kích thước tương đối lớn, do đó được cho là không thể lây truyền qua không khí ở khoảng cách xa. Tuy nhiên, sự lan truyền ở cự ly ngắn vẫn có thể xảy ra thông qua khí dung (aerosol) hoặc bụi, đặc biệt trong các trang trại chăn nuôi tập trung với mật độ cao. Mô hình thông gió theo chiều ngang trong các trang trại này có thể làm tăng nguy cơ lây lan virus. Vì vậy, đối với các trang trại đủ điều kiện, nên áp dụng hệ thống thông gió chính xác theo chiều dọc, nhằm đảm bảo hiệu quả thông gió cho đàn lợn đồng thời hạn chế sự phát tán của mầm bệnh.

 

Mặc dù virus ASF có thể biến đổi, nhưng về bản chất sinh học cơ bản của nó vẫn không thay đổi. Virus này nhạy cảm với nhiệt độ cao, môi trường có tính axit hoặc kiềm mạnh, cũng như điều kiện khô ráo. Con đường lây truyền chính của ASF là qua tiếp xúc trực tiếp, không phải qua không khí, mặc dù có thể xảy ra hiện tượng phát tán qua khí dung ở khoảng cách ngăn.

 

GS.TS. Cừu Hoa Cát

Chủ nhiệm Phòng nghiên cứu bệnh truyền nhiễm ở lợn Viện Thú y Cáp Nhĩ Tân, Viện Khoa học Nông nghiệp Trung Quốc

 

Quan điểm ATSH toàn diện

 

Chúng ta cần có một nhận thức khoa học cơ bản rằng: Không phải mọi trường hợp lợn tiếp xúc với virus đều sẽ dẫn đến nhiễm bệnh hay phát bệnh.

 

GS.TS Cừa Hoa Cát đã đề xuất “Quan điểm ATSH toàn diện”, với nguyên tắc cốt lõi là: Kiểm soát lượng virus ở mức thấp nhất, đồng thời tăng cường thể trạng của lợn ở mức tốt nhất; tức là làm sao để virus không xâm nhập vào chuồng trại, nếu có xâm nhập thì không thể tồn tại, nếu tồn tại thì không thể xâm nhập vào cơ thể, nếu xâm nhập được thì không thể gây bệnh.

 

Để đạt được mục tiêu đó, ngoài việc thực hiện tốt các biện pháp ATSH cơ bản, cần duy trì môi trường chăn nuôi sạch sẽ và khô ráo, nhằm giảm thiểu sự tồn tại của virus. Bên cạnh đó, tăng cường các biện pháp bảo vệ sức khỏe vật nuôi, đặc biệt là duy trì tính toàn vẹn của da và niêm mạc, đồng thời nâng cao khả năng miễn dịch của lợn thông qua các biện pháp hỗ trợ khác. Nhờ đó, ngay cả khi một lượng nhỏ virus thoát ra và xâm nhập được vào cơ thể lợn, cũng chưa chắc sẽ gây nhiễm hoặc phát bệnh. Nếu lượng virus không đủ để khởi phát quá trình lây nhiễm hoặc nếu hệ thống miễn dịch của lợn đủ mạnh để nhanh chóng loại bỏ các tác nhân xâm nhập, thì khả năng phát bệnh sẽ giảm đi đáng kể.

 

Virus là yếu tố không thể bị tiêu diệt hoàn toàn, nhưng chúng ta có thể áp dụng một loạt các biện pháp nhằm làm giảm sức sống của virus, ngăn chặn quá trình lây nhiễm, đồng thời tăng cường khả năng miễn dịch và phục hồi tự nhiên của vật nuôi, từ đó giảm thiểu tối đa tác hại mà virus gây ra.

 

“Không phải mọi trường hợp lợn tiếp xúc với virus đều sẽ dẫn đến nhiễm bệnh hay phát bệnh”. Ảnh sưu tầm

 

Nguyên tắc cốt lõi trong quản lý sức khỏe đàn lợn

 

Quản lý sức khỏe vật nuôi là một hệ thống công việc mang tính tổng thể và liên ngành. Để thực hiện hiệu quả, chúng ta cần hiểu rõ đặc tính sinh học và nhu cầu hành vi của lợn, đồng thời lấy con vật làm trung tâm, hướng đến việc xây dựng một môi trường sống phù hợp và tích cực cho đàn lợn. 

 

Việc hiểu rõ cả yếu tố nội sinh và ngoại sinh liên quan đến sự phát sinh và lan truyền bệnh là vô cùng cần thiết. Đồng thời, cũng cần có cái nhìn khách quan và khoa học về vai trò cũng như giới hạn của vaccine và thuốc thú y trong kiểm soát bệnh dịch. Cần lưu ý việc tiêm vaccine không thể tuyệt đối bảo đảm rằng lợn sẽ không mắc bệnh. Các yếu tố như thời gian miễn dịch vượt quá giới hạn hiệu lực của vaccine, quy trình tiêm chủng không hợp lý hoặc sự biến dị của chủng virus đều có thể khiến việc miễn dịch sẽ thất bại.

 

Mặc dù, một số chuyên gia đề xuất sử dụng khái niệm “tăng cường bằng thuốc”, nhưng về bản chất, kháng sinh là thuốc điều trị và không có tác dụng “tăng cường” thực sự, thậm chí trong nhiều trường hợp, tác hại còn nhiều hơn lợi ích.

 

Trên thực tế, trong bối cảnh ASF đang lây lan rộng, vẫn có những trang trại duy trì được hoạt động và không bị tổn thất nghiêm trọng. Vậy điều gì giúp những trang trại này có thể tồn tại được? Phân tích các yếu tố nền tảng dẫn đến thành công của những trang trại này có thể thấy điểm chung là họ đều đang áp dụng những mô hình quản lý sức khỏe và phương pháp chăn nuôi hiệu quả.

 

Tổ tiên ta từng đúc kết: Thầy thuốc giỏi là người phòng bệnh từ khi bệnh còn ở mức vi tế; thầy thuốc trung bình chỉ chữa khi bệnh đã rõ ràng; thầy thuốc kém thì cầu khẩn khi bệnh nhân nguy kịch. Tương tự, ngành thú y cần chuyển đổi từ mô hình “điều trị” (chỉ can thiệp khi vật nuôi đã mắc bệnh) sang “dự phòng” (ngăn chặn từ khi nguy cơ xuất hiện), tiến tới quản lý sức khỏe toàn diện, chủ động duy trì trạng thái khỏe mạnh và ngăn chặn dịch bệnh từ gốc”.

 

Nguyên tắc chung trong phòng chống bệnh ở lợn

 

Trong công tác phòng chống dịch bệnh, nguyên tắc đầu tiên là “củng cố nền tảng, tăng cường cơ sở, tức là nâng cao thể trạng và mức độ khỏe mạnh tổng thể của đàn lợn”. Những cá thể có dấu hiệu suy giảm sức khỏe cần được cách ly kịp thời, thậm chí loại thải nếu cần thiết.

 

Bên cạnh đó, cần thực hiện nghiêm ngặt quản lý theo nguyên tắc”7 độ“, bao gồm: Nhiệt độ chuồng nuôi; Độ ẩm; Cường độ ánh sáng; Mật độ; Độ cân bằng dinh dưỡng; Độ thông thoáng của không khí; Độ sạch của nước và thức ăn. Việc duy trì tốt đồng thời 7 yếu tố trên sẽ giúp giảm thiếu nguy cơ phát sinh bệnh trong đàn.

 

Ngoài ra, cần chủ động loại trừ các nguy cơ tiềm ẩn đối với sức khỏe vật nuôi, phát hiện và xử lý sớm. Để làm được điều đó, cần xây dựng và hoàn thiện hệ thống giám sát, cảnh báo sớm và báo cáo dịch bệnh. Khi dịch xuất hiện, hệ thống này sẽ cho phép chúng ta nhanh chóng phát hiện và xử lý dứt điểm trong giai đoạn sớm nhất, giống như dập tắt đám cháy ngay từ khi mới phát sinh.

 

Thực hiện các nguyên tắc cốt lõi để phòng chống dịch bệnh ở lợn. Ảnh sưu tầm

 

Những nguyên tắc không thể bỏ qua khi phòng ASF

 

GS.TS Cừu Hoa Cát đã đề xuất một hệ thống nguyên tắc trong công tác phòng chông ASF, được gọi là “Nguyên tác vàng trong phòng dịch tả lợn”. Nguyên tắc đầu tiên là người làm công tác phòng dịch cần chủ động phòng ngừa ngay từ khi dịch bệnh chưa bùng phát lây lan thay vì đến khi dịch bùng phát mới vội vàng tìm kiếm các “phương pháp thần kỳ”, “thuốc thần” hay “chuyên gia thần thánh”.

 

Nguyên tắc thứ hai là thực hành thú y thành mô hình: lấy nuôi dưỡng làm gốc, phòng bệnh quan trọng hơn điều trị. Đây cũng chính là định hướng phát triển từ thú y điều trị sang thú y dự phòng và xa hơn nữa là thú y quản lý sức khỏe tổng thể. Chúng ta cũng cần thiết lập tư duy hệ thống, áp dụng đồng thời nhiều biện pháp, thực hiện phòng chống dịch bệnh một cách tổng hợp và có hệ thống thì mới có thể đảm bảo sức khỏe cho đàn lợn.

 

Tiếp theo, cần đồng thời giảm “tải lượng” virus và nâng cao ngưỡng đề kháng của đàn lợn. Nghĩa là, vừa hạn chế tối đa lượng virus tồn lưu trong môi trường trại, vừa tăng cường thể trạng và khả năng miễn dịch của vật nuôi.

 

Cuối cùng, cần kết hợp chặt chẽ giữa kỹ thuật và quản lý, không chỉ dựa vào các công nghệ tiên tiến, mà còn phải dựa vào các biện pháp quản lý nghiêm ngặt để đảm bảo hiệu quả công tác phòng chống dịch bệnh.

 

Phương án kỹ thuật trong công tác phòng chống ASF

 

Quản lý nguồn giống: Đối với lợn được nhập mới, cần tiến hành xét nghiệm axit nucleic (PCR) và kháng thế ít nhất 2-3 lần nhằm đảm bảo không mang mầm bệnh trước khi nhập đàn.

 

Quản lý nguồn nước: Nước uống là một trong những con đường có nguy cơ lây truyền rất cao, do đó phải được kiểm soát nghiêm ngặt. Khuyến cáo sử dụng các sản phẩm hoặc biện pháp xử lý như axit hữu cơ lên men, nước ozone, bột tẩy trắng, tia cực tím hoặc màng siêu lọc để đảm bảo nguồn nước sạch và ATSH.

 

Quản lý vết thương: Tiến hành khử trùng các vết thương của lợn một cách kịp thời. Có thể sử dụng dung dịch iod uống, nước ozone, axit peracetic hoặc các chế phẩm xử lý vết thương nhanh để giảm thiểu nguy cơ nhiễm trùng và lây lan mầm bệnh.

 

Cần đặc biệt lưu ý hiện tượng xuất huyết qua phân ở lợn, vì đây có thể là dấu hiệu cảnh báo của tình trạng xuất huyết nội tạng, đòi hỏi phải theo dõi và can thiệp kịp thời. Trong công tác quản lý xuất bán lợn, cần sử dụng trạm trung chuyển ngoài khu vực chăn nuôi để đảm bảo dòng vận chuyển một chiều, giảm thiểu tối đa nguy cơ lây nhiễm dịch bệnh. Đồng thời, các phương tiện vận chuyển lợn từ bên ngoài phải được kiểm soát nghiêm ngặt, bao gồm khử trùng và tuân thủ nghiêm các quy định về an toàn sinh học.

 

Triển khai toàn diện mô hình quản lý sức khỏe theo”7 độ”. Việc kiểm soát hiệu quả 7 yếu tố này sẽ góp phần xây dựng một môi trường sống tối ưu, nâng cao khả năng sinh trưởng và miễn dịch của đàn lợn.

 

Áp dụng chiến lược loại thải phòng ngừa đối với những cá thể lợn có sức khỏe yếu hoặc biểu hiện bệnh lý tiềm ẩn, nhằm duy trì đồng đều mức độ khỏe mạnh của toàn bộ quần thể, từ đó nâng cao hiệu quả phòng bệnh và năng suất chăn nuôi.

 

Về quản lý vật tư và hệ thống thông khí, cần giảm tần suất đưa vật tư vào khu chăn nuôi, đồng thời thực hiện thời gian cách ly (lưu kho tĩnh) hợp lý trước khi sử dụng. Bên cạnh đó, cần áp dụng hệ thống lọc không khí hiệu quả trong chuồng nuôi nhằm giảm thiều nguy cơ mầm bệnh xâm nhập theo đường khí dung.

 

Cuối cùng, tăng cường kiểm soát các mắt xích then chốt trong toàn bộ chuỗi sản xuất, bao gồm: dây chuyển sản xuất, nhân sự, vật tư, động vật, hệ thống thông khí và nguồn nước -thức ăn. Việc đảm bảo tất cả các yếu tố này đều đạt tiêu chuẩn ATSH sẽ góp phần tạo nên một hệ thống phòng chống ASF hiệu quả và bền vững.

 

Áp dụng các phương pháp kỹ thuật trong quản lý phòng chống dịch bệnh ở lợn. Ảnh sưu tầm

 

Ba cấp độ trong công tác phòng chống ASF

 

Phòng dịch theo cấp độ lý – hóa: Sử dụng các biện pháp vật lý và hóa học để ngăn chặn và tiêu diệt virus, nhằm đạt được mục tiêu phòng chống dịch.

 

Phòng dịch theo hướng sinh học (phòng dịch hệ thống): Kết hợp các kỹ thuật vật lý, hóa học, sinh học và miễn dịch học để vừa làm giảm tải lượng virus, vừa phát huy tối đa khả năng đề kháng và tự hồi phục vốn có của đàn heo, từ đó thực hiện phòng dịch một cách có hệ thống.

 

Phòng dịch theo hướng triết học (phòng dịch thuận theo quy luật tự nhiên): Kết hợp giữa y học cổ truyền và hiện đại, giữa văn hóá truyền thống và công nghệ tiên tiến. Phương pháp này vận dụng các nguyên lý như thuận theo tự nhiên, tương sinh tương khắc, âm dương cân bằng, nhằm đạt tới sự cộng sinh hài hòa giữa động vật, thực vật và vi sinh vật, từ đó tạo lập một môi trường phát triển bền vững, ổn định và khỏe mạnh cho ngành chăn nuôi.

 

Bí quyết nuôi lợn thuận theo “thiên đạo, nhân đạo và trư đạo”

 

Bí quyết trong chăn nuôi lợn có thể tóm gọn trong câu: “Nuôi lợn không cần mưu mẹo chỉ cần chuồng sạch sẽ, dinh dưỡng đủ, không khí tốt“. Việc duy trì môi trường chuồng trại sạch sẽ, cung cấp khẩu phần ăn đầy đủ dinh dưỡng và đảm bảo chất lượng không khí tốt tưởng chừng đơn giản, nhưng thực chất lại là nền tảng cốt lõi để bảo vệ sức khỏe cho đàn lợn.

 

Mở rộng thêm thì cũng cần tuân thủ nguyên tắc “nuôi ngoài chú trọng môi trường, nuôi trong chú trọng đường ruột“, trong đó sức khỏe đường ruột của lợn là yếu tố không thể xem nhẹ. Chuồng nuôi cần đảm bảo khô ráo, thông thoáng và có nhiệt độ phù hợp. Đồng thời, trang trại cũng phải đáp ứng những yêu cầu cơ bản về phúc lợi động vật, như tôn trọng nhu cầu sinh lý và tâm lý của lợn, cung cấp không gian vận động đầy đủ, đây đều là những yếu tố then chốt trong chăn nuôi lợn khỏe mạnh.

 

Cuối cùng, sự phát triển bền vng của ngành chăn nuôi heo nên thuận theo thiên đạo (quy luật tự nhiên), nhân đạo (lòng nhân đạo) và trư đạo (quy luật sinh học, hành vi của loài heo).

 

Chuyên gia phản biện: Trương Giao Nhi, Tôn Nguyên, Lương Ninh

Biên tập: Lý Thiếu Vệ (Công ty Thức ăn chăn nuôi Hà Bắc Phương Điền), Tô Uyển Lệ (Trang web Chăn nuôi lợn Hảo Đa)

Duyệt bài: Cừu Hoa Cát

Biên dịch: Cẩm Anh