[Chăn nuôi Việt Nam] – Kinh nghiệm quản lý và đầu tư phát triển chăn nuôi của một số quốc gia phát triển và bài học kinh nghiệm cho Việt Nam.

Kinh nghiệm của Hoa Kỳ

Ngành chăn nuôi của Hoa Kỳ là một ngành công nghiệp đa dạng, bao gồm các trang trại chăn nuôi gia súc và gia cầm sử dụng cả hệ thống đồng cỏ cũng như chuồng trại để chăn nuôi, phục vụ nhu cầu sử dụng trong gia đình, tiêu thụ trong nước và xuất khẩu. Hoạt động đầu tư cho chăn nuôi và chăm sóc động vật đều dựa trên cơ sở khoa học do người tiêu dùng quan tâm đến phúc lợi động vật.

Công tác tổ chức quản lý

Ở Hoa Kỳ có 4 cơ quan quan trọng trực thuộc Bộ Nông nghiệp Mỹ (USDA) liên quan đến giám sát và điều tiết động vật ở Mỹ (Kelan, 2011), bao gồm:

Cơ quan dịch vụ kiểm tra sức khỏe động vật và thực vật (APHIS):

Chịu trách nhiệm bảo vệ và cải thiện sức khỏe, chất lượng và thị trường của động vật, sản phẩm động vật và sinh học thú y của Hoa Kỳ. Đây cũng là văn phòng phụ trách các phòng thí nghiệm thú y và phục vụ như một trung tâm sinh học thú y. Ngoài ra, APHIS cũng tiến hành giám sát, theo dõi và báo cáo sức khỏe động vật trên khắp Hoa Kỳ. Thông qua “Hệ thống giám sát sức khỏe động vật quốc gia” (NAHSS) của APHIS, một mạng lưới các cơ quan hợp tác ở Hoa Kỳ đã được tạo ra để phát hiện nhanh các ổ dịch và bệnh và cải thiện khả năng truy xuất nguồn gốc của động vật và sản phẩm động vật. Năm 2003, NAHSS đã được chứng minh là có hiệu quả trong việc phát hiện bệnh não Bovine Spongiform Encephalopathy (BSE) ở Hoa Kỳ. Hiện tại, USDA đang sửa đổi các quy định của mình để cải thiện khả năng truy tìm nguồn gốc của vật nuôi, đặc biệt là những vật nuôi di chuyển giữa các tiểu bang để giải quyết khi dịch bệnh xảy ra. Quy định này được đề xuất ngày 9/11/2011. APHIS cũng thực hiện “Kế hoạch cải thiện gia cầm quốc gia”, bao gồm sự hợp tác giữa các đại diện của liên bang, tiểu bang và ngành. Kế hoạch tập trung vào việc cải thiện các công nghệ chẩn đoán bệnh cho sản xuất gia cầm.

Cơ quan dịch vụ kiểm tra an toàn thực phẩm (FSIS):

Chịu trách nhiệm thực hiện chương trình xác nhận phân tích mối nguy về các điểm kiểm soát quan trọng (HACCP) nhằm giảm sự xuất hiện và số lượng vi sinh vật gây bệnh trong sản phẩm thịt và gia cầm.

Viện Thực phẩm và Nông nghiệp Quốc gia (NIFA):

Một mạng lưới quan trọng của USDA, là kết quả của sự hợp tác giữa Chính phủ tiểu bang và liên bang về chẩn đoán bệnh động vật. NIFA quản lý giáo dục phi chính thức và hỗ trợ nông nghiệp cho các cộng đồng ở Hoa Kỳ. Cung cấp các chương trình tài trợ cạnh tranh để cải thiện sức khỏe và sản xuất động vật.

Cơ quan dịch vụ tiếp thị nông nghiệp (AMS):

Thực hiện các chương trình chứng nhận khác nhau để đảm bảo sự an toàn của các sản phẩm thực phẩm, bao gồm phân loại và chứng nhận gia cầm, kiểm soát chất lượng thịt gà, phân loại và chứng nhận trứng, giám sát chương trình ghi nhãn xuất xứ. AMS cũng chịu trách nhiệm triển khai “Chương trình Hữu cơ Quốc gia của USDA”. Chương trình chứng nhận cho các sản phẩm hữu cơ liên quan đến việc xác minh các tiêu chuẩn liên quan đến sản xuất, xử lý và duy trì tính toàn vẹn hữu cơ của nó.

Đầu tư phát triển chăn nuôi

Đầu tư cho bảo hiểm trong nông nghiệp

Hoa Kỳ được đánh giá là quốc gia có hệ thống đầu tư cho bảo hiểm nông nghiệp rất phát triển. Hoa Kỳ bắt đầu thực hiện “Chương trình bảo hiểm liên bang trong lĩnh vực nông nghiệp” từ năm 1938. Chương trình bảo hiểm được thực hiện dưới sự hỗ trợ đầu tư mãnh mẽ của Chính phủ, đây là chương trình phối kết hợp giữa các doanh nghiệp bảo hiểm và Chính phủ các bang.

Việc hỗ trợ đầu tư cho bảo hiểm được thực hiện dưới nhiều hình thức như cung cấp trợ cấp bảo hiểm cho vật nuôi với tỷ lệ bảo hiểm là 13%; cung cấp miễn phí hợp đồng bảo hiểm năng suất thiên tai cơ bản với mức bồi thường trên 50% năng suất của 4 năm liền kề và tính với mức giá bằng 60% giá trị thị trường. Bên cạnh đó, người nông dân còn có thể mua bảo hiểm với mức hỗ trợ cao hơn đến 38% tổng tiền đầu tư từ Chính phủ.

Ngoài hỗ trợ cho các nông hộ, Chính phủ Hoa Kỳ còn hỗ trợ cho các công ty bảo hiểm tham gia vào chương trình bảo hiểm nông nghiệp liên bang như hỗ trợ chi phí quản lý với mức hỗ trợ tương ứng là 22% tổng phí bảo hiểm; nhận tái bảo hiểm cho các công ty bảo hiểm với khoản tiền tương ứng là 14% tổng phí bảo hiểm. Mức tiền đầu tư hỗ trợ bảo hiểm cho nông nghiệp của Hoa Kỳ ngày càng tăng, hiện nay trung bình Nhà nước chịu 70%, còn người dân chỉ phải chịu 30%. Vật nuôi được bảo hiểm cho những trường hợp chết do tai nạn hoặc dịch bệnh; bảo hiểm cho giảm giá chăn nuôi. Ở Hoa Kỳ hình thành riêng 1 cơ quan bảo vệ giảm giá chăn nuôi là cơ quan bảo vệ rủi ro vật nuôi.

Nghiêm túc thực hiện ATSH

Một trong những điều tối quan trọng đối với người chăn nuôi ở Hoa Kỳ để đảm bảo thành công là phải đảm bảo ATSH trong chăn nuôi. Chỉ cần một lỗ hổng nhỏ trong ATSH có thể gây ra thảm họa đối với chăn nuôi. Đây chính là nguyên nhân của rất nhiều dịch bệnh xảy ra. Chính vì vậy, ở Hoa Kỳ rất coi trọng việc phải đảm bảo thực thi nghiệm ngặt vấn đề ATSH, đảm bảo môi trường chăn nuôi sạch sẽ, bao gồm: (1) Đảm bảo cung cấp nguồn nước sạch cho chăn nuôi; (2) Đảm bảo chất lượng không khí của khu vực chăn nuôi; (3) Quản lý tốt chất thải chăn nuôi; (4) Nâng cao năng lực chăn nuôi không dùng kháng sinh. Cục quản lý dược phẩm và thực phẩm Hoa Kỳ (FDA) thường xuyên thực hiện các hoạt động kiểm soát việc sử dụng kháng sinh sử dụng trong chăn nuôi.

Bài học kinh nghiệm cho Việt Nam

Tổ chức, quản lý chăn nuôi

Cần có sự phối hợp chặt chẽ giữa quản lý Trung ương và quản lý tại từng địa phương đối với hoạt động chăn nuôi, từ việc tuân thủ các tiêu chuẩn của quy trình đến việc xây dựng văn bản pháp luật liên quan.

Ngành chăn nuôi cần có sự hợp tác chặt chẽ giữa các cơ sở chăn nuôi, lò mổ, các công ty chế biến thực phẩm, các công ty tiêu thụ sản phẩm. Đại diện của cơ sở trên đều có thể được quyền tham gia đóng góp ý kiến trong việc xây dựng và sửa đổi luật của Chính phủ. Việc quản lý toàn bộ chuỗi sản xuất từ trang trại đến bàn ăn nên giao cho một Bộ quản lý chuyên trách. Điều này giúp cho trách nhiệm được xác định rõ ràng, các sáng kiến và yêu cầu đề xuất đến được với Chính phủ một cách nhanh chóng, dễ dàng.

Hình thành một cơ quan chuyên trách bảo vệ giảm giá và rủi ro trong chăn nuôi.

Công tác kiểm tra, giám sát việc tuân thủ các quy định chăn nuôi cần được thực hiện thường xuyên và có biện pháp xử lý quyết liệt đối với những trường hợp không tuân thủ. Thông tin các đơn vị thực hành đủ tiêu chuẩn và vi phạm cần được công bố công khai.  

Đầu tư phát triển chăn nuôi

Mô hình đầu tư chăn nuôi

Để hoạt động chăn nuôi có hiệu quả nên hình thành những trang trại chăn nuôi lớn, áp dụng công nghệ hiện đại trong chăn nuôi, hạn chế chăn nuôi nhỏ lẻ ở từng hộ gia đình. Các trang trại lợn sẽ hoạt động an toàn và dễ kiểm soát hơn nếu được vận hành theo mô hình tích hợp với lợn nuôi trong cùng một trang trại từ khi sinh ra cho đến khi giết mổ. Để hoạt động có hiệu quả, các trang trại nên có cấu trúc đàn chuyên biệt với các trang trại lợn nái, lợn cai sữa, lợn thịt nhằm chuyên nghiệp hóa trong chăm sóc và tối ưu việc sử dụng nguồn thức ăn chăn nuôi.

Đầu tư các hoạt động nghiên cứu chăn nuôi

Bộ quản lý chuyên ngành cần phối hợp với các trường Đại học thực hiện các đề tài cũng như dự án nghiên cứu trong lĩnh vực chăn nuôi nhằm có những quy hoạch, định hướng đúng cho hoạt động chăn nuôi, đồng thời tìm ra các giải pháp phù hợp để quản lý và xử lý tốt các tình huống phát sinh trong hoạt động chăn nuôi. Kinh phí cho hoạt động nghiên cứu có thể huy động từ các nguồn: (1) Do Bộ chi trả cho các dự án nghiên cứu của các trường Đại học; (2) Phát triển các quỹ đầu tư tư nhân; (3) Tiền thuế từ mỗi con lợn được giết mổ.

Các nghiên cứu trong lĩnh vực chăn nuôi cần có sự hợp tác rất chặt chẽ giữa các Trường Đại học, chính quyền, Hiệp hội chăn nuôi, Hiệp hội thương mại cả trong nước và quốc tế. Các nghiên cứu cũng cần được thực nghiệm tại các trang trại chăn nuôi và kết quả nghiên cứu phải được phổ biến cho tất cả các thành viên trong Hiệp hội. Việc hợp tác trong lĩnh vực chăn nuôi giúp kết quả nghiên cứu được ứng dụng và thực hiện một cách dễ dàng trong thực tế. Để thực hiện được điều này thì mỗi cơ sở chăn nuôi phải nằm trong một Hiệp hội nào đó.

Quản lý và đầu tư kiểm soát dịch bệnh

Việc quản lý dịch bệnh phải đặc biệt được coi trọng vì đây là rủi ro ảnh hưởng mạnh nhất đến hoạt động chăn nuôi. Để phòng ngừa dịch bệnh hiệu quả cần phải thực hiện công tác tuyên truyền về quy trình kiểm soát và xử lý dịch bệnh cho người chăn nuôi; đầu tư tiêm phòng đầy đủ cho tất cả vật nuôi. Đối với những bệnh nghiêm trọng hoặc những bệnh có thể gây ra ảnh hưởng xấu trên diện rộng, Nhà nước có thể thực hiện đầu tư hỗ trợ vắc xin phòng bệnh cho người chăn nuôi. Bên cạnh đó, việc đầu tư một cách có hệ thống cho việc đánh dấu thẻ tai vật nuôi trên diện rộng cũng là một giải pháp hữu hiệu để quản lý vật nuôi và dịch bệnh, có thể phân loại thẻ tai theo nguồn gốc vật nuôi như thẻ màu đỏ để theo dõi động vật nhập khẩu; thẻ màu xanh để theo dõi động vật trong vùng; thẻ màu vàng theo dõi động vật từ các vùng khác.

Đầu tư con giống

Để đảm bảo chất lượng vật nuôi, Việt Nam cần chú trọng đến đầu tư con giống trong chăn nuôi như nghiên cứu đầu tư lai tạo giống đảm bảo chất lượng, năng suất cao; đầu tư hỗ trợ cho các hộ nông dân về liều tinh và các biện pháp hỗ trợ sinh sản nhằm đảm bảo chất lượng con giống đầu vào.

Truy xuất nguồn gốc sản phẩm

Đầu tư các vật tư cần thiết: Để có thể thực hiện đánh dấu phân biệt giữa sản phẩm chăn nuôi trong nước và sản phẩm chăn nuôi nhập khẩu; giữa con giống trong nước và con giống nhập khẩu; phân biệt sản phẩm chăn nuôi của các vùng miền để trong trường hợp có dịch bệnh hoặc sự cố xảy ra có thể dễ dàng nhận biết nguồn gốc. Về lâu dài, nên đầu tư áp dụng công nghệ nhận dạng không xâm lấn như thẻ điện tử (ID) hoặc hệ thống nhận dạng tần số radio (RFID). Đây là phương pháp quản lý vật nuôi tiên tiến. Với phương pháp này, Chính phủ có thể dễ dàng truy xuất nguồn gốc động vật bị nhiễm bệnh và xử lý ngay tức thời.

Đầu tư cho việc nhận diện sản phẩm: Sản phẩm đạt tiêu chuẩn cần có logo nhận biết. Cần đầu tư cho hệ thống quản lý, cấp phát và giám sát việc tuân thủ dán nhãn logo để đảm bảo sản phẩm được dán nhãn logo thật sự đúng là sản phẩm đạt tiêu chuẩn.

TS. Lương Hương Giang, Trường Đại học Kinh tế Quốc dân

Email: luonghuonggiang1975@gmail.com