[Tạp chí Chăn nuôi Việt Nam] – Thời gian điểm cuối năm, nhu cầu sử dụng các loại thực phẩm tăng cao khiến tình trạng buôn bán, vận chuyển trái phép gia súc, gia cầm qua biên giới diễn ra khá phổ biến, phức tạp, nhất là tại các địa bàn biên giới với Lào, Campuchia, làm gia tăng nguy cơ xâm nhiễm, lây lan các loại dịch bệnh nguy hiểm. Điều này dẫn đến nguy cơ ảnh hưởng nghiêm trọng đến ngành chăn nuôi trong nước, công tác phòng, chống dịch và sức khỏe người dân.

Ngành Thú y tăng cường kiểm soát vận chuyển động vật

Hiện nay, Việt Nam có tổng đàn gia súc, gia cầm lớn với đàn trâu 2,2 triệu con, đàn bò 6,41 triệu con, đàn lợn 24,83 triệu con, đàn gia cầm 532,59 triệu con. Về mức tiêu thụ sản phẩm, không tính sản phẩm chăn nuôi xuất, nhập khẩu, giai đoạn 2018- 2022, bình quân tiêu thụ sản phẩm chăn nuôi/người/năm đối với trứng tăng dần từ 144 quả/người/năm lên 183,8 quả/người/năm. Bình quân sản phẩm sữa tươi sản xuất trong nước tăng từ 9,8 kg/năm lên 11,3 kg/năm. Trung bình chăn nuôi trong nước năm 2022 cung cấp 74,1kg thịt hơi/người/năm. Tuy nhiên, mức tiêu thụ còn thấp so với các nước trong khu vực, mức tiêu thụ thịt bằng 80% so với Hàn Quốc, trứng bằng 50% so với Nhật Bản, sữa gần bằng 40% so với trung bình châu Á.

Thời gian qua với sự chỉ đạo quyết liệt của Chính phủ, sự vào cuộc của các cấp, Bộ, ngành, các tỉnh, thành phố việc xuất nhập khẩu đã có chuyển biến tích cực, đặc biệt việc nhập lậu gia súc, gia cầm vào Việt Nam qua các tỉnh biên giới đã được quan tâm, chỉ đạo đồng bộ, sự phối hợp của BCĐ 389, Bộ đội Biên phòng, Công an, Quản lý thị trường và các cơ quan chuyên môn trong ngành nông nghiệp. Theo Cục Thú y, chỉ tính riêng từ đầu 2023 đến nay, 13 tỉnh có báo cáo đã phát hiện 131 vụ nhập lậu, bắt giữ 159.979 con, 43.912 quả trứng, 116.183kg sản phẩm động vật. Từ đó cho thấy, các địa phương đã và đang tăng cường kiểm soát, hạn chế việc nhập lậu gia súc gia cầm vào Việt Nam.

Tuy nhiên, nguy cơ nhập lậu gia súc, gia cầm từ nay đến cuối năm vẫn rất cao, phức tạp, khó lường. Nguyên nhân chủ yếu là do thời điểm cuối năm, dịp trước và sau tết Dương lịch, tết Nguyên đán, mùa Lễ hội tại các địa phương nhu cầu tiêu dùng của người dân tăng cao. Mặt khác, tác động của thời tiết, khí hậu diễn biến bất thường, các tỉnh phía Bắc mưa rét nhiều, thậm trí có rét đậm rét hại làm ảnh hưởng đến sức sản xuất, tăng trưởng của đàn gia súc, gia cầm.

Dịp cuối năm, thị trường tiêu thụ trên Thế giới cũng có nhiều biến động, liên quan đến việc xuất, nhập thức ăn chăn nuôi, thuốc thú y, động vật, sản phẩm động vật. Tác động của chiến sự, giao tranh ở một số nước, nhất là các nước có nguồn nguyên liệu sản xuất thức ăn chăn nuôi làm ảnh hưởng đến việc vận chuyển lưu thông các mặt hàng liên quan đến chăn nuôi, tiêu thụ động vật, sản phẩm động vật.

Tác động của dịch bệnh gia súc, gia cầm thời gian qua, nhất là dịp cuối năm thường bùng phát một số bệnh truyền nhiễm nguy hiểm như Cúm gia cầm, Lở mồm long móng, Tai xanh, Dịch tả lợn Châu phi, Viêm da nổi cục…. cũng sẽ ảnh hưởng lớn đến xuất, nhập khẩu gia súc, gia cầm, hệ lụy dẫn đến là tình trạng nhập lậu qua biên giới ngày càng gia tăng.

Một tác động nữa là giá sản phẩm động vật biến động ở các nước liền kề cũng như thị trường chung trên Thế giới diễn ra khá mạnh, chênh lệch giá lớn là cơ hội để người kinh doanh, thương lái sẵn sàng bằng nhiều hình thức tiếp tay cho hoạt động nhập lậu trái phép.

Hậu quả của tình trạng nhập lậu là rất lớn, thị trường tiêu thụ động vật, sản phẩm động vật bị đảo lộn, hành vi vi phạm pháp luật về thị trường, mất kiểm soát an toàn thực phẩm, dịch bệnh tăng cao. Đặc biệt tình trạng này trực tiếp làm ảnh hưởng đến sức sản xuất của ngành hàng chăm nuôi, sản xuất bị ngừng chệ do không tiêu thụ hoặc tiêu thụ quá chậm, thiệt hại kinh tế rất đáng kể cho người chăn nuôi. Việc nhập lậu gây mất kiểm soát dịch bệnh nhất là các bệnh tuyền nhiễm nguy hiểm nguy hiểm điển hình như Cúm gia cầm còn có khả năng lây nhiễm sang người.

Tình trạng nhập lậu gây nên bức xúc trong dự luận, việc kiểm soát các cửa khẩu giữa các nước gặp nhiều khó khăn, ảnh hưởng đến thu nhập của người lao động, người chăn nuôi, các tiểu thương kinh doanh, buôn bán. Tình trạng ô nhiễm môi trường, an toàn thực phẩm tác động mạnh đến người tiêu dùng là rất lớn. Những ảnh hưởng trên đòi hỏi việc kiểm soát nhập lậu gia súc, gia cầm qua biên giới vào dịp cuối năm phải được quan tâm, chỉ đạo đồng bộ, thực hiện mạnh mẽ có hiệu quả hơn.

Thủ tướng Chính phủ chỉ đạo thực hiện một số giải pháp cụ thể như sau:  

Trung ương: Bộ Công an tăng cường chỉ đạo các lực lượng nghiệp vụ điều tra, nắm bắt tình hình các đối tượng đầu lậu, các đường dây chuyên buôn bán, nhập lậu động vật, sản phẩm động vật qua biên giới. Bộ Quốc phòng tổ chức kiểm tra, kiểm soát chống buôn lậu, vận chuyển trái phép động vật, sản phẩm động vật qua biên giới và xử lý nghiêm các hành vi vi phạm trong phạm vi địa bàn quản lý. Bộ Tài chính, Tổng cục Hải quan chỉ đạo tổ chức kiểm tra, giám sát hải quan đối với hàng hóa nhập khẩu, quá cảnh, phòng chống buôn lậu, vận chuyển trái phép động vật, sản phẩm động vật qua biên giới trong phạm vị địa bàn quản lý của Hải quan. Bộ Công Thương, Tổng Cục Quản lý thị trường chỉ đạo kiểm tra, kiểm soát, xử lý nghiêm các hành vi buôn bán, vận chuyển động vật, sản phẩm động vật vận chuyển trái phép. Ban Chỉ đạo 389 Quốc gia chỉ đạo, triển khai các biện pháp ngăn chặn, kịp thời phát hiện và xử lý nghiêm các trường hợp nhập lậu, vận chuyển, buôn bán trái phép động vật, sản phẩm động vật vận chuyển trái phép từ nước ngoài vào Việt Nam. Hướng dẫn, đôn đốc, kiểm tra việc tổ chức thực hiện các quy định của pháp luật hiện hành, đặc biệt là các văn bản chỉ đạo của Thủ tướng Chính phủ về ngăn chặn, phát hiện và xử lý nghiêm các trường hợp buôn bán, vận chuyển trái phép động vật, sản phẩm động vật; triển khai xây dựng phần mềm kiểm dịch vận chuyển, kiểm soát giết mổ động vật, sản phẩm động vật; triển khai giám sát, cảnh báo về tình hình dịch bệnh, vệ sinh thú y, an toàn thực phẩm.

Ở địa phương, các tỉnh, thành phố: UBND các tỉnh, thành phố giao nhiệm vụ cho các đơn vị chức năng xây dựng kế hoạch điều tra, phát hiện, bắt giữ, xử lý và tiêu hủy động vật, sản phẩm động vật nhập khẩu trái phép trên địa bàn. Tổ chức chỉ đạo thống kê đàn gia súc, gia cầm để kịp thời phát hiện sự biến động, tăng số lượng đột biến do có sự cấu kết hợp thức hóa nguồn gốc động vật nhập lậu qua biên giới; phối hợp với cơ quan quản lý thú y địa phương truy xuất nguồn gốc động vật để thực hiện kiểm dịch vận chuyển. Ban chỉ đạo 389 của địa phương chủ động triển khai các hoạt động, giải pháp ngăn chặn, kịp thời phát hiện và xử lý nghiêm các trường hợp vận chuyển, buôn bán trái phép động vật, sản phẩm động vật.

Lực lượng Công an địa phương: Tổ chức trinh sát, điều tra, phát hiện các đường dây, ổ nhóm, đối tượng chuyên vận chuyển, kinh doanh động vật, sản phẩm động vật nhập khẩu trái phép trên địa bàn. Làm rõ trách nhiệm và xử lý nghiêm việc buôn bán, cấp giấy chứng nhận kiểm dịch khống, giấy chứng nhận kiểm dịch giả. Các đồn Biên phòng tăng cường tuần tra, kiểm soát tại các đường mòn khu vực biên giới, tập trung kiểm tra, kiểm soát, kiên quyết ngăn chặn các hành vi vận chuyển động vật, sản phẩm động vật vận chuyển trái phép qua biên giới. Hải quan cửa khẩu tăng cường kiểm tra chặt chẽ hàng hóa qua cửa khẩu; tập trung kiểm tra, kiểm soát ngăn chặn các hành vi buôn lậu, gian lận thương mại ở các cửa khẩu. Quản lý thị trường tại địa phương tăng cường các biện pháp kiểm soát lưu thông, kịp thời phát hiện, xử lý nghiêm các trường hợp vận chuyển, buôn bán đọng vật, sản phẩm động vật trái phép, không rõ nguồn gốc trên địa bàn tỉnh.

Đối với cơ quan chuyên môn Thú y cần tham mưu với chính quyền địa phương thành lập các đoàn kiểm tra liên ngành, tăng cường kiểm tra tại các chợ đầu mối, thường xuyên cử cán bộ phối hợp với các cơ quan chức năng tổ chức trực tại các chốt kiểm dịch 24/24 giờ. Phát hiện và xử lý nghiêm những trường hợp sử dụng Giấy chứng nhận kiểm dịch khống, Giấy chứng nhận kiểm dịch giả, thực hiện nghiêm việc kiểm dịch và cấp giấy chứng nhận kiểm dịch động vật, sản phẩm động vật theo quy định của Luật Thú y. Phối hợp chặt chẽ với chính quyền địa phương xác định nguồn gốc động vật trong thực hiện kiểm dịch vận chuyển; phối hợp với địa phương để theo dõi đối chiếu số liệu thống kê tổng đàn với số liệu đăng ký kiểm dịch vận chuyển để kịp thời phát hiện các biến động lớn liên quan đến nhập lậu động vật.

Làm tốt, triển khai tuyên truyền bằng nhiều hình thức để người chăn nuôi, người dân, người tiêu dùng hiểu rõ những nguy hại, ảnh hưởng của việc nhập lậu gia súc, gia cầm. Tăng cường công tác tuyên truyền nguy cơ về các dịch bệnh động vật nguy hiểm xâm nhiễm từ nước ngoài thông qua các hoạt động vận chuyển, buôn bán, tiêu thụ động vật, sản phẩm động vật trái phép; tuyên truyền nhân dân không tham gia, không tiếp tay cho việc vận chuyển, kinh doanh động vật, sản phẩm động vật trái phép, không rõ nguồn gốc. Tăng cường thông tin những hành vi vi phạm là giải pháp để phòng ngừa ngăn chặn hành vi tiếp tay cho hoạt động nhập lậu, bảo vệ quyền và lợi ích hợp pháp của người tiêu dùng.

Những giải pháp trên được các Bộ, ngành, các địa phương quan tâm chỉ đạo quyết liệt, đồng bộ, tình trạng nhập lậu gia súc gia cầm qua biên giới dịp cuối năm sẽ được khống chế ngăn chặn kịp thời, góp phần tạo đà cho ngành chăn nuôi phát triển ổn định, bảo đảm an sinh xã hội.

TS Nguyễn Ngọc Sơn

Phó Chủ tịch Hội Chăn nuôi Việt Nam