[Tạp chí Chăn nuôi Việt Nam] – 20% gà ở chợ gia cầm sống và lò mổ ở phía Bắc Việt Nam dương tính với vi rút cúm gia cầm H9N2. 50% cơ sở giết mổ và chợ gia cầm dương tính với vi khuẩn Salmonella. 30% chợ gia cầm và cơ sở giết mổ dương tính với vi khuẩn Campylobacter.

Đây là thông tin được chia sẻ tại Hội nghị tổng kết dự án nghiên cứu gia cầm Một sức khỏe (One Heath Poultry Hub) được tổ chức tại TP. Hạ Long (Quảng Ninh, Việt Nam) vào hai ngày 22 và 23 tháng 3 năm 2024.

Toàn cảnh Hội nghị tổng kết dự án gia cầm Một sức khỏe

Cách tiếp cận toàn diện

Dự án nghiên cứu gia cầm Một sức khỏe (One Heath Poultry Hub) là chương trình nghiên cứu đa quốc gia được triển khai trong 5 năm, nhằm nghiên cứu các nguy cơ dịch bệnh nảy sinh trong chăn nuôi và buôn bán gia cầm tại Đông Nam Á và Nam Á, trong đó có Việt Nam.

TS. Francois Roger – Giám đốc CIRAD tại vùng Đông Nam Á

Mục tiêu của Dự án là cung cấp thông tin cho việc xây dựng các chính sách và biện pháp can thiệp bền vững về kinh tế, xã hội và môi trường để cải thiện sức khỏe cho con người, động vật và xã hội. Năm bản khuyến nghị chính sách do các nhóm nghiên cứu ở Việt Nam thực hiện đều đưa ra các khuyến nghị, bao gồm các lĩnh vực: an toàn sinh học, một sức khỏe, chợ gia cầm, giết mổ gia cầm, và vai trò của giới trong phòng chống dịch bệnh trên gia cầm.

Dự án có 28 đối tác đến từ 10 quốc gia trên thế giới và được chủ trì bởi Trường Đại học Thú y Hoàng gia, Vương quốc Anh. Các đối tác Việt Nam bao gồm: Trung tâm hợp tác quốc tế Pháp về Nghiên cứu Phát triển Nông nghiệp (CIRAD); Cục Thú y, Bộ Nông nghiệp và Phát triển nông thôn; Viện Chăn nuôi; Viện Vệ sinh Dịch tễ Trung ương; Viện Thú y; và Học viên Nông nghiệp Việt Nam. Các hoạt động nghiên cứu của Dự án tại Việt Nam được triển khai ở Hà Nội, Bắc Giang, Hải Dương, và Quảng Ninh.

Dự án được tài trợ bởi Ủy ban Nghiên cứu và Đổi mới Sáng tạo Vương quốc Anh (UKRI) thông qua Quỹ Nghiên cứu Thách thức Toàn cầu (GCRF).

GS. Fiona Tomley, Đại Học Thú y Hoàng Gia Vương quốc Anh, Giám đốc Dự án

Phát biểu tổng kết dự án, GS. Fiona Tomley, Đại Học Thú y Hoàng Gia Vương quốc Anh, Giám đốc Dự án chia sẻ: trong giai đoạn 2017-2050 chăn nuôi gà trên toàn cầu được dự đoán sẽ tăng khoảng 48%, trong đó 71% tăng trưởng là ở khu vực châu Á.

Thâm canh chăn nuôi gia cầm tạo điều kiện cho vi sinh vật gây bệnh (mầm bệnh) xuất hiện và lây lan, gây ảnh hưởng đến sản xuất thực phẩm an toàn và bền vững. Nó cũng làm tăng nguy cơ ‘lây truyền’ mầm bệnh từ động vật sang người, dẫn đến các đợt bùng phát dịch bệnh và tiềm ẩn nguy cơ đại dịch trong tương lai.

Vì vậy, theo GS. Fiona, cách tiếp cận toàn diện của Dự án là nghiên cứu cả về mặt định tính và định lượng; làm việc với các bên liên quan (người chăn nuôi gia cầm, cơ quan quản lí, công ty, người tiêu dùng) ngay từ lúc bắt đầu triển khai; nghiên cứu mạng lưới chăn nuôi và phân phối gà (từ đầu vào đến đầu ra); lấy mẫu và giải trình tự gen các vi sinh vật tại các điểm mấu chốt của mạng lưới; xác định các yếu tố và các điểm làm lây truyền mầm bệnh trong mạng lưới để có biện pháp can thiệp; xây dựng mô hình thực nghiệm có thể dự đoán ảnh hưởng của sự biến động trong mạng lưới đến nguy cơ dịch bệnh; nâng cao năng lực, xây dựng quan hệ đối tác công bằng và lợi ích chung.

Dự án đi tìm câu trả lời cho những câu hỏi: Cấu trúc mạng lưới chăn nuôi và buôn bán gia cầm tác động đến nguy cơ dịch bệnh như thế nào? Một số quy trình chăn nuôi, hành vi của các tác nhân trong mạng lưới có nhiều nguy cơ hơn không? Giải pháp lâu dài để chăn nuôi, buôn bán gia cầm an toàn và bễn vững là gì?

GS. Fiona cũng khẳng định: việc nghiên cứu các nhân tố mầm bệnh, con người, và gia cầm luôn phải đặt trong mối liên quan với môi trường, và đây là hệ thống phức tạp, dễ tổn thương và luôn biến động.

GS. Fiona kết luận: phần lớn chăn nuôi và phân phối gia cầm do các đối tượng yếu thế phụ trách. Các ràng buộc cấu trúc (tiếp cận nguồn vốn, giao dịch liên kết và thụ hưởng giá trị) làm hạn chế khả năng thay đổi của các đối tượng này. Phải đảm nhiệm nhiều vai trò trong mạng lưới, nhiều đối tượng có lợi nhuận nhỏ và rủi ro lớn. Nếu chỉ có can thiệp kỹ thuật đơn thuần sẽ hạn chế thành công. Để thay đổi cần có sự đồng lòng của tất cả các tầng lớp trong xã hội và ở các lĩnh vực – công cộng và tư nhân- phải cùng chia sẻ trách nhiệm và lợi ích.

Nhiều kết quả quan trọng của Dự án, có ý nghĩa cho ngành chăn nuôi gia cầm Việt Nam

Kết quả nghiên cứu về cúm gia cầm:

• 20% gà ở chợ gia cầm sống và lò mổ ở phía Bắc Việt Nam dương tính với vi rút cúm gia cầm H9N2. Trong khi chủng vi rút H9N2 được xem như là chủng có độc lực thấp, nó có thể gây thiệt hại kinh tế đáng kể cho các hộ chăn nuôi gà do tăng chi phí thuốc điều trị, tăng tỉ lệ hao hụt, và giảm khối lượng gà khi xuất chuồng. Vi rút H9N2 cũng có thể gây bệnh cho người và biến đổi để trở thành một vi rút mới có nguy cơ gây ra đại dịch.
• Tỷ lệ lưu hành của vi rút cúm gia cầm H9N2 tăng dần khi gà được chuyển từ trang trại đến chợ và cơ sở giết mổ (tăng gấp 2 đến 5 lần). Tỷ lệ lưu hành cao nhất được phát hiện tại các điểm giết mổ gia cầm nhỏ lẻ (30%).
• Tỷ lệ lưu hành vi rút cúm gia cầm H9N2 ở gà thịt lông màu cao hơn so với gà thịt lông trắng. Kết quả phân tích từ các lần lấy mẫu lặp lại ở trang trại gà cho thấy ít nhất 20% các lứa gà dương tính với vi rút H9N2. Kết quả này cho thấy hầu hết gà nuôi ở Việt Nam phơi nhiễm với H9N2 tại một số thời điểm trong chu kỳ sinh trưởng.

Kết quả nghiên cứu các mầm bệnh gây ngộ độc thực phẩm:

• 50% cơ sở giết mổ và chợ gia cầm dương tính với vi khuẩn Salmonella.
• 30% chợ gia cầm và cơ sở giết mổ dương tính với vi khuẩn Campylobacter, một loại vi khuẩn thường gây tiêu chảy ở trẻ em.

Kết quả nghiên cứu về kháng kháng sinh:

• 6% gà ở các chợ và cơ sở giết mổ có dư lượng kháng sinh vượt ngưỡng cho phép (theo qui định của Liên minh Châu Âu). Kết quả này cao hơn từ 60 đến 120 lần so với kết quả phân tích ở Châu Âu (0,05-0,1% gà ở Châu Âu có dư lượng kháng sinh vượt ngưỡng cho phép). Trong thịt gà ở Việt Nam có tồn dư một số loại kháng sinh quan trọng đối với sức khỏe con người, ví dụ như fluoroquinolones. Những kháng sinh này được khuyến cáo nên hạn chế sử dụng cho động vật.
• Gen kháng với một số loại kháng sinh quan trọng đối với con người được phát hiện nhiều ở vi khuẩn trong đường ruột gà. Các gen này cũng đươc tìm thấy ở vi khuẩn Campylobacter.

Ngoài các kết quả nghiên cứu ở Việt Nam, Dự án còn có các nghiên cứu ở Bangladesh, Ấn Độ và Sri Lanka. Kết quả chính tại các nước nghiên cứu này như sau:

• Tỉ lệ lưu hành của vi rút cúm gia cầm H9N2 tại các chợ gia cầm ở Bangladesh cũng tương tự như ở chợ và cơ sở giết mổ gia cầm tại Việt Nam.
• Khoảng 4% gà tại chợ ở Bang Gujarat (Ấn Độ) và 9% gà tại chợ ở Bangladesh có dư lượng kháng sinh vượt ngưỡng cho phép (Theo qui định của Liên minh Châu Âu).
• Các gen kháng kháng sinh cũng được phát hiện với tỉ lệ cao ở vi khuẩn đường ruột gà ở Ấn Độ và Bangladesh.

GS. Dirk Udo Pfeiffer- Trường Đại học Hong Kong, Phó giám đốc Dự án

Chiến lược phòng ngừa dịch bệnh thay thế

Kết quả nghiên cứu các chiến lược sinh kế được người dân tại Việt Nam tiến hành trong chăn nuôi và buôn bán gà cho thấy cả sự đa dạng và chuyên nghiệp. Quan trọng là nó cũng cho thấy các yếu tố xã hội, kinh tế và văn hóa đóng vai trò quan trọng trong việc xác định ai đang có nguy cơ mắc bệnh, nguy cơ đó là gì, và nơi có nguy cơ lớn nhất. Từ đó giúp xem xét các chiến lược thay thế hiệu quả hơn để giảm thiểu nguy cơ bệnh.

Ví dụ 1: Bảo vệ sinh kế của người chăn nuôi. Biến động mạnh về giá mua bán gà có ảnh hưởng lớn đến lợi nhuận của chủ trang trại. Do đó, người chăn nuôi phải điều chỉnh các hoạt động của mình để duy trì hoạt động kinh doanh. Họ thường phải ưu tiên các mục tiêu ngắn hạn, tập trung vào việc ứng phó khi dịch bệnh phát sinh, thay vì có tầm nhìn dài hạn, áp dụng các biện pháp phòng ngừa. Do đó, các hành động bảo vệ người chăn nuôi khỏi biến động thị trường có thể mang lại lợi ích lâu dài hơn, so với cách tiếp cận cộng đồng truyền thống như tập huấn về an toàn sinh học.

Ví dụ 2: Cải thiện việc giết mổ nhỏ lẻ. Mặc dù chính sách lâu dài của Chính phủ Việt Nam là khuyến khích xây dựng và sử dụng các lò mổ quy mô lớn, hiện đại, nhưng các yếu tố như sự đa dạng của hình thức giết mổ, quyền sử dụng đất, và sở thích ẩm thực lại hạn chế việc phát triển và vận hành các cơ sở này. Việc hỗ trợ những người giết mổ nhỏ lẻ hoạt động trong điều kiện đảm bảo an toàn sinh học sẽ mang lại nhiều lợi ích cho sức khỏe cộng động.

Tham tán Nông nghiệp của Đại sứ quán Anh tại Hà Nội, ông Matthew Albon-Crouch đã khẳng định: “Vương quốc Anh cam kết trong việc duy trì “Một Sức Khỏe” cả trong nước và trong các hoạt động quốc tế được thể hiện qua những thành tựu nổi bật đạt được tại Việt Nam kể từ năm 2019 thông qua dự án nghiên cứu gia cầm Một sức khỏe. Dự án được phối hợp thực hiện với các đối tác uy tín như Trường Đại học Thú y Hoàng gia Anh, CIRAD, Bộ Nông nghiệp và Phát triển Nông thôn, Viện Thú y Quốc gia, Viện Vệ sinh và Dịch tễ trung ương, Viện chăn nuôi và Học viện Nông nghiệp Việt Nam”.

Ông Albon-Crouch cũng nhấn mạnh tầm quan trọng của phương pháp tiếp cận tích hợp để đối phó với các mối đe dọa ảnh hưởng đến nhiều lĩnh vực khác nhau trong xã hội, bao gồm các bệnh truyền lây từ động vật sang người, an ninh lương thực và kháng kháng sinh.

Giáo sư Vũ Đình Tôn, chủ nhiệm nhánh của Dự án tại Việt Nam

Giáo sư Vũ Đình Tôn, chủ nhiệm nhánh của Dự án tại Việt Nam chia sẻ, qua 5 năm thực hiện dự án, mặc dù diễn ra vào thời kỳ khá khó khăn do dịch Covid-19 xảy ra những khó khăn liên quan đến việc triển khai dự án, sự đi lại của các chuyên gia, và những khó khăn do cắt giảm nguồn kinh phí nhưng cho đến nay có thể nói dự án khá thành công với những kết quả cơ bản đã đạt được theo mục tiêu của dự án.

“Dự án này khá đặc biệt với sự tham gia của nhiều đối tác ở các nước trên thế giới cũng như ở Việt Nam. Sự đa dạng của các đối tác đã tạo ra một nguồn lực quan trọng trong việc hợp tác liên ngành và giải quyết vấn đề một cách đồng bộ.

Sau 5 năm triển khai dự án đã đạt được những kết quả rất ấn tượng. Các kết quả này rất có ý nghĩa trong việc xây dựng các chính sách và đề xuất các biện pháp phòng và kiểm soát dịch bệnh. Ngoài ra Dự án còn tạo ra được mối quan hệ giữa các nhà nghiên cứu và các bên liên quan ở trong nước và quốc tế.”

Các đại biểu tham dự Hội nghị chụp ảnh lưu niệm tại hội nghị tổng kết

HÀ NGÂN