[Tạp chí Chăn nuôi Việt Nam] – Không chỉ chăn nuôi mà nhiều lĩnh vực khác của ngành nông nghiệp nước ta cũng nhiều phen “khốn đốn” vì tin đồn và đôi khi là sự thiếu thông tin. Ở khía cạnh khác, sự thiếu minh bạch từ khâu sản xuất tới chế biến, tiêu thụ (truy xuất nguồn gốc) đã vô tình đẩy người chăn nuôi, doanh nghiệp và cả người tiêu dùng vào thế khó.

Chuyện củ khoai, miếng thịt

Cách đây không lâu người trồng khoai lang tại huyện Phú Thiện (Gia Lai) bị tồn đọng hơn 8.000 tấn khoai lang đến kì thu hoạch chưa được tiêu thụ. Nguyên nhân được cho làtin đồn khoai lang nguồn gốc không rõ ràng, sử dụng thuốc trừ sâu phun 3 lần trên ngày,…Tin đồn lan truyền trên mạng xã hội gây thiệt hại lớn cho người trồng khoai và chỉ đến khi được các tổ chức xã hội, đơn vị chung tay “giải cứu” thì mới không bị rơi vào cảnh đổ đi.

Với ngành chăn nuôi, chuyện thịt heo nhiễm sán hay heo bị Bệnh dịch tả heo châu Phi làm người tiêu dùng quay lưng lại với thịt heo, thậm chí là nhiều người còn tẩy chay thịt heo. Các cơ quan truyền thông, ban ngành đã phải mất rất nhiều thời gian và công sức để tuyên truyền cho người dân hiểu về dịch bệnh, cũng như không tẩy chay với thịt heo.

Câu chuyện tưởng như đơn giản, nhưng vì đâu lại có chuyện chỉ vì một tin đồn hay sự thiếu hiểu biết mà vô tình đã làm ảnh hưởng đến cả một ngành nghề với hàng triệu con người.

Người tiêu dùng có quyền được biết con heo được nuôi như thế nào

Là một người gắn bó nhiều năm với ngành nông nghiệp, ông Nguyễn Tuấn Khởi – Tổng giám đốc VTV Crop cho biết, những chuyện sảy ra với khoai lang, thịt heo, ngoài sự thiếu hiểu biết, thiếu thông tin của người tiêu dùng thì còn một nguyên nhân nữa là thiếu sự “minh bạch”.

“Minh bạch” ở đây có nghĩa là người tiêu dùng có quyền được biết sản phẩm (củ khoai, con lợn) được trồng, được nuôi như thế nào? Truy xuất nguồn gốc sản phẩm ra sao? Doanh nghiệp và người sản xuất vì lý do nào đó mà không cung cấp đầy đủ thông tin về sản phẩm của mình đối với người tiêu dùng. Vì vậy, chỉ cần một tin đồn hay một dòng trạng thái trên mạng xã hội là có thể giết chết một lĩnh vực, ngành nghề, ông Khởi nhấn mạnh.

Thiếu thông tin

 Nhìn lại ngành chăn nuôi Việt Nam, những gần đây đã bứt phá trở thành một ngành quan trọng trong nông nghiệp, chiếm khoảng 5% GDP cả nước, đáp ứng cơ bản nhu cầu tiêu dùng thực phẩm của người dân và một phần xuất khẩu.Từ năm 2005 đến nay sản lượng thịt các loại tăng trên 3 lần (từ 1,6 triệu tấn lên 5,3 triệu tấn), trứng tăng 3,9 lần (từ 3,0 tỷ quả lên 11,8 tỷ quả), sữa tươi tăng 18,6 lần (từ 51,5 ngàn tấn lên 960 ngàn tấn), thức ăn chăn nuôi công nghiệp tăng gần 4,8 lần (từ 4,3 triệu tấn lên 21,5 triệu tấn). Trị giá của thị trường thịt hiện nay khoảng 18 tỷ USD. Ngành chăn nuôi và các ngành dịch vụ khác trong chăn nuôi (thuốc thú y, thức ăn chăn nuôi…) cũng đang tạo ra công ăn việc làm đáng kể cho người dân Việt Nam. Nhưng thực tế, một nền sản xuất lớn như chăn nuôi thực sự “bảy nổi ba chìm”.

 Cụ thể, cứ hễ có thông tin, một “điểm đen” chỉ ở một hay một vài cơ sở cá biệt như:  trộn chất vàng ô vào thức ăn cho gà để thịt gà có màu vàng (2015), trộn chất tăng trọng, chất tạo nạc trong chăn nuôi lợn (hồi năm 2015), tiêm thuốc an thần vào heo (như vụ tại lò mổ Xuyên Á tháng 10/2017),  vụ sán lợn gạo tại Bắc Ninh (tháng 3/2019)  hay bệnh Dịch tả lợn châu Phi mới gần… thì “làn sóng” tẩy chay thịt lợn, thịt gà lan tỏa dữ dội, khiến người chăn nuôi điêu đứng. Trong khi đó, sản phẩm chăn nuôi nhập khẩu vào Việt Nam ngày càng nhiều và đặc biệt một số sản phẩm có giá rất cao nhưng người tiêu dùng vẫn chấp nhận.

Tại sao vậy? Phải chăng người tiêu dùng Việt đang thiếu thông tin đầy đủ từ ngành chăn nuôi, từ đó, bị mất niềm tin vào các sản phẩm do chính đồng bào mình chăn nuôi, chế biến ra? Dù muộn, nhưng thà hơn không, ngành chăn nuôi cần thiết phải cung cấp thông tin nhiều hơn nữa và nhanh chóng lấy lại niềm tin của người tiêu dùng bằng sự minh bạch trong chăn nuôi, giết mổ và chế biến các sản phẩm.

Minh bạch để kiểm soát tình hình

Sách Trắng 2019 do Hiệp hội Doanh nghiệp châu Âu tại Việt Nam (EuroCham) xuất bản cho rằng cuộc khủng hoảng ngành chăn nuôi trong những năm vừa qua cho thấy định hướng phát triển ngành nông nghiệp theo hướng an toàn, bền vững đang gặp nhiều thách thức. Việc thiếu tầm nhìn và điều tiết thị trường của cơ quan quản lý đang khiến nông dân và doanh nghiệp trong ngành chịu nhiều rủi ro.

Năm 2017, biện pháp của Chính phủ kêu gọi toàn dân giải cứu thịt heo chỉ có tác dụng trong ngắn hạn. Chưa kể, khi người tiêu dùng tăng cường tiêu thụ thịt heo, tiêu thụ các sản phẩm thịt thay thế sụt giảm.

Năm nay, EuroCham cho rằng bệnh Dịch tả heo châu Phi sẽ khiến nguồn cung trong nước có nguy cơ thiếu hụt nếu không có những biện pháp hữu hiệu ngăn chặn dịch bệnh này.

Để hạn chế ảnh hưởng của biến động thị trường và thương mại toàn cầu, EuroCham kiến nghị ngành chăn nuôi phải có một hệ thống truy xuất nguồn gốc theo hướng bắt buộc, trước tiên là áp dụng với vật nuôi, bởi việc thiếu hệ thống đăng ký vật nuôi đang làm tăng gấp đôi rủi ro về an toàn thực phẩm.

Rủi ro thứ nhất: khi một dịch bệnh nguy hiểm bùng phát, việc tìm ra nguồn gốc lây bệnh là đặc biệt quan trọng. Nếu có hệ thống truy xuất nguồn gốc hiệu quả, việc tìm ra nguyên nhân lây bệnh mới khả thi và khi đó mới có được những biện pháp ngăn chặn tốt.

“Không tìm ra nguyên nhân dịch bệnh làm suy giảm niềm tin của người dân vào ngành nông nghiệp, dẫn đến sụt giảm giá bán và gây thiệt hại uy tín không thể khắc phục”, theo ngành thực phẩm, nông nghiệp và nuôi trồng thủy sản, EuroCham.

Rủi ro thứ hai: việc không có một hệ thống nhận diện vật nuôi làm tăng khả năng xảy ra các vấn đề nghiêm trọng về an toàn thực phẩm. Hiện nay, khi một vụ sử dụng hormone tăng trưởng, hoặc thuốc kháng sinh bị phát hiện, các cơ quan chức năng thường khó xác định và xử phạt người vi phạm do không rõ nguồn gốc của sản phẩm.

“Việc thiếu trách nhiệm giải trình làm tăng khả năng xảy ra vi phạm do thủ phạm biết rằng cơ hội bị bắt là rất thấp”, theo Sách Trắng. “Chúng tôi cũng tin rằng một hệ thống nhận diện và theo dõi cho phép truy xuất nguồn gốc sẽ là công cụ hữu ích để khởi tố người vi phạm và giúp cải thiện vấn đề, nâng cao uy tín về an toàn thực phẩm của Việt Nam”.

Hệ thống nhận diện sẽ giúp cơ quan quản lý, người tiêu dùng, truy xuất thông tin về từng sản phẩm vật nuôi bao gồm trang trại nơi động vật được sinh sản, địa điểm chăn nuôi, lò giết mổ cũng như các công ty chịu trách nhiệm vận chuyển. Chi phí đầu tư cho hệ thống đăng ký này dù tốn kém, nhưng sẽ giải quyết được tình trạng bùng phát dịch bệnh nguy hiểm, gây thiệt hại nghiêm trọng uy tín ngành nông nghiệp cũng như uy tín quốc gia. Hơn nữa, chi phí vận hành hệ thống này không chỉ do khu vực nhà nước mà nhiều đơn vị liên quan cùng chi trả.

Lấy ví dụ về một sự cố diễn ra tại châu Âu năm 2017, EuroCham cho hay một trường hợp sử dụng thuốc bảo vệ thực vật gây tác động tiêu cực đến sản phẩm trứng đã bị phát hiện. Sự kiện này đã gây thiệt hại lớn tới nhiều công ty liên quan. Song, do áp dụng hệ thống truy xuất nguồn gốc, cơ quan quản lý đã sớm tìm được người chịu trách nhiệm cũng như kiểm soát được tình hình.

Ông Trần Thanh Nam – Thứ trưởng Bộ NN&PTNT: phẩm an toàn cần minh bạch là một tiêu chí đúng đắn

Vấn đề này phù hợp với nhu cầu của xã hội hiện nay, phù hợp với mong muốn quản lý của chính quyền và xu thế quản lý an toàn thực phẩm thế giới nhất là khi Việt Nam tham gia vào hiệp định TPP và đã ký nhiều Hiệp định Thương mại với nhiều nước khác trên thế giới. Việc các nhà sản xuất liên kết lại không chỉ giúp giải quyết hiệu quả vấn đề an toàn vệ sinh mà còn sẽ giúp khắc phục tình trạng sản xuất manh mún, nhỏ lẻ trong sản xuất nông nghiệp. Qua đó, góp phần đưa nông nghiệp từng bước lên sản xuất lớn và nâng cao vị thế nhà sản xuất, tăng cường khả năng cạnh tranh trên thị trường trong nước và thế giới.

Ông Đào Hà Trung – Chủ tịch Hội Công nghệ cao TP HCM, đồng sáng lập, chủ tịch Te-food International:

Công nghệ Blockchain giúp minh bạch thông tin sản phẩm chăn nuôi

Công nghệ Blockchain có ưu điểm là minh bạch thông tin, ghi nhận sự kiện theo “thời gian thực”. Các bên tham gia chuỗi cung ứng sẽ nắm được sản phẩm từ quốc gia nào, nông trại nào, nhà nông cho động vật ăn gì và khi nào, tiêm thuốc gì, giết mổ ở đâu, cán bộ thú y nào cho xuất trại và cho bán thịt; có thể thay thế các loại giấy tờ, không cần đóng dấu, ký tên… Các thông tin nằm trên hệ thống đám mây, ai cũng có thể kiểm soát thông tin qua thiết bị di động kết nối 3G hay Wifi. Nhà chức trách khi nhận thấy sản phẩm không an toàn sẽ phát hiện cả chuỗi trong vòng hai giây thay vì ba, bốn tháng tìm kiếm, điều tra và thu hồi sản phẩm trước khi đến tay người tiêu dùng như trước đây. Người tiêu dùng có thể tự giám sát toàn bộ chu trình hình thành sản phẩm. Luôn có hàng triệu người có thể kiểm tra, giám sát nên người tiêu dùng sẽ tin tưởng hơn và giảm bớt gian lận.

TÂM AN