[Chăn nuôi Việt Nam] – Dịch tả lợn châu Phi (ASF) đang tiếp tục gây thiệt hại nặng nề trên diện rộng, buộc hàng trăm nghìn con lợn phải tiêu hủy. Trước bức tranh dịch tễ phức tạp, cuộc chiến chống ASF không thể chỉ trông chờ vào nỗ lực của cơ quan thú y, mà đòi hỏi sự chung tay từ doanh nghiệp và mỗi hộ chăn nuôi nhằm bảo vệ đàn lợn, ổn định ngành chăn nuôi Việt Nam.

Tiêm vaccine ASF và an toàn sinh học là giải pháp bền vững bảo vệ thành quả của ngành chăn nuôi

Nhiều địa phương ghi nhận số lợn tiêu hủy ở mức cao

Theo báo cáo từ các địa phương, ASF đang lan rộng với tốc độ nhanh, gây thiệt hại nặng cho người chăn nuôi. Một số tỉnh ghi nhận số ca mắc và số lợn buộc phải tiêu hủy ở mức rất lớn, có nơi lên tới hàng chục nghìn con chỉ trong một thời gian ngắn.

Tại Phú Thọ, tính đến ngày 10/9/2025, địa phương đã phải tiêu hủy hơn 104.700 con lợn mắc bệnh. Hiện, một số xã đã qua 21 ngày không phát sinh ca mới, song vẫn còn nhiều xã chưa kiểm soát được dịch.

Dịch ASF tại Thanh Hóa khởi phát mạnh từ cuối tháng 6/2025. Trong giai đoạn đầu (cuối tháng 6 đến tháng 7), số lợn tiêu hủy khoảng hơn 6.900 con. Đến giữa tháng 8, dịch đã lan rộng ra nhiều xã, phường, với số lợn tiêu hủy tăng vọt lên hơn 24.000 con.

Tại Nghệ An, từ đầu năm 2025 đến nay, Nghệ An ghi nhận 86 ổ dịch ASF. Số lợn bị buộc phải tiêu hủy là hơn 23.200 con, trọng lượng khoảng hơn 1.543.000 kg (≈ 1.543,45 tấn). Riêng xã Hoa Quân, từ đầu tháng 5 đến 31/7/2025 đã tiêu hủy 3.570 con lợn (tương đương hơn 202 tấn) do ASF.

Tại Quảng Ngãi, từ 19 đến 21/8/2025, Quảng Ngãi có 243 hộ tại 22 xã/phường bị ảnh hưởng, với 2.970 con lợn buộc phải tiêu hủy. Lũy kế từ 1/7 đến 21/8/2025, tỉnh này ghi nhận dịch ở 59 xã, phường, làm 70.044 con lợn mắc bệnh và bị tiêu hủy. Trước đó, Sở Nông nghiệp Quảng Ngãi báo dịch lan ra 184 cơ sở chăn nuôi thuộc 15 xã, phường; số lợn mắc bệnh và tiêu hủy bắt buộc gần 1.300 con, trọng lượng hơn 63 tấn.

Trong khi đó, tại Quảng Trị, số lợn bị tiêu hủy có sự gia tăng nhanh trong tháng 8 và tháng 9. Thống kê từ các cơ quan báo chí địa phương cho thấy, con số lũy kế có thời điểm đã vượt từ 54.000 đến 74.695 con (cập nhật từ ngày 6/8 đến 16/9/2025).

Ngoài ra, nhiều địa phương khác ở Tây Nguyên, Bắc Trung Bộ và đồng bằng Bắc Bộ cũng liên tiếp ghi nhận ổ dịch mới, với số lượng lợn tiêu hủy lớn. Thực tế này cho thấy ASF không còn tập trung ở một khu vực nhất định, mà có thể bùng phát ở bất cứ đâu nếu công tác kiểm soát lỏng lẻo.

Vaccine hiện có chỉ hiệu quả với genotype II

Trước diễn biến phức tạp của dịch, Cục Chăn nuôi và Thú y (Bộ NN&MT) đã ban hành công văn số 2481/CNTY-DT gửi các địa phương, cập nhật tình hình dịch tễ và danh mục vaccine ASF đã được cấp phép.

Theo công văn, kết quả giám sát giai đoạn 2023 – 2025 cho thấy, virus ASF đang có nhiều biến đổi, xuất hiện các mẫu tái tổ hợp giữa genotype I và II. Trong khi đó, các loại vaccine hiện hành chỉ có tác dụng phòng bệnh với genotype II.

Năm 2025, cơ quan chuyên môn đã tiến hành giải trình tự gen đối với 252 mẫu bệnh phẩm thu thập trên cả nước. Kết quả cho thấy, bên cạnh genotype II phổ biến với độc lực cao, đã phát hiện tỷ lệ đáng kể virus tái tổ hợp, làm gia tăng nguy cơ khó kiểm soát dịch.

Song song với việc công bố tình hình dịch tễ, Cục Chăn nuôi và Thú y cũng cập nhật danh sách 3 loại vaccine phòng ASF đã được cấp phép lưu hành tại Việt Nam, đó là: NAVET-ASFVAC (Công ty CP Thuốc thú y Trung ương – Navetco); AVAC ASF LIVE (Công ty CP AVAC Việt Nam); Dacovet-ASF2 (Tập đoàn Dabaco Việt Nam). Đây đều là vaccine virus nhược độc, chỉ định tiêm cho lợn thịt từ 4 tuần tuổi, có hiệu quả với chủng virus genotype II. Tuy nhiên, chúng không hiệu quả đối với các biến chủng khác.

Cục Chăn nuôi và Thú y khuyến cáo các địa phương tuyệt đối không được chủ quan, sử dụng vaccine phải dựa trên cơ sở giám sát khoa học, cụ thể là kết quả phân tích kiểu gen virus đang lưu hành trên địa bàn. Việc tiêm phòng tràn lan, không đúng đối tượng có thể gây lãng phí, thậm chí dẫn đến nguy cơ thất bại trong kiểm soát dịch bệnh.

Để chủ động ứng phó, Cục Chăn nuôi và Thú y đề nghị Sở NN&MT các tỉnh, thành phố triển khai đồng bộ giải pháp phòng, chống ASF theo Luật Thú y, Kế hoạch quốc gia phòng, chống dịch giai đoạn 2020-2025 và các chỉ đạo của Chính phủ, Thủ tướng Chính phủ. Các địa phương cần tổ chức lấy mẫu giám sát định kỳ, gửi về phòng xét nghiệm thuộc Cục để giải trình tự gen, từ đó xác định chính xác kiểu gen virus đang lưu hành. Đây sẽ là căn cứ khoa học quan trọng trong việc lựa chọn vaccine phù hợp.

Cục cũng yêu cầu cơ quan thú y các tỉnh, thành phố tăng cường giám sát sau tiêm vaccine. Các phản ứng sau tiêm, dù tích cực hay bất lợi, đều cần được ghi nhận và báo cáo kịp thời để phục vụ đánh giá hiệu quả thực địa. Chỉ những vaccine đã được cấp giấy chứng nhận lưu hành tại Việt Nam mới được phép sử dụng, đồng thời người chăn nuôi phải tuyệt đối tuân thủ hướng dẫn của nhà sản xuất và khuyến cáo của cơ quan thú y.

Đối với doanh nghiệp sản xuất vaccine, cần phối hợp chặt chẽ với các đơn vị chuyên môn trực thuộc để thực hiện giám sát, đánh giá hiệu quả và gửi kết quả báo cáo định kỳ. Đây là cơ sở khoa học quan trọng để Nhà nước xem xét điều chỉnh chính sách hoặc đưa ra khuyến cáo mới trong bối cảnh dịch tễ diễn biến khó lường. Nếu có vướng mắc trong quá trình triển khai, doanh nghiệp cần phản ánh kịp thời bằng văn bản để được hỗ trợ giải quyết.

Cục Chăn nuôi và Thú y khuyến cáo người nuôi chủ động thông báo cho cơ quan thú y khi đàn lợn có dấu hiệu bất thường, không tự ý dùng vaccine chưa được phép lưu hành và phải tuân thủ nghiêm ngặt quy trình tiêm phòng. Đồng thời, việc theo dõi sau tiêm và báo cáo kết quả sẽ góp phần cung cấp dữ liệu quan trọng, giúp cơ quan chức năng đánh giá đúng hiệu lực vaccine trong điều kiện thực tế tại Việt Nam.

Theo Cục Chăn nuôi và Thú y dịch chủ yếu bùng phát ở các hộ chăn nuôi nhỏ lẻ, nơi công tác an toàn sinh học còn nhiều hạn chế. Trước tình hình đó, Thứ trưởng Bộ NN&MT Phùng Đức Tiến đã chỉ đạo Cục Chăn nuôi và Thú y khẩn trương ban hành hướng dẫn chi tiết, đầy đủ quy trình tiêm vaccine ASF cho các địa phương.

Thứ trưởng yêu cầu: Siết chặt an toàn sinh học, nhất là tại các hộ chăn nuôi nhỏ lẻ. Thực hiện nghiêm “5 không”: không giấu dịch; không vận chuyển lợn ra khỏi vùng dịch; không giết mổ, tiêu thụ lợn bệnh; không vứt xác ra môi trường. Đẩy nhanh tiêm vaccine cho lợn đực và lợn nái, song song với giám sát chặt chẽ hiệu quả thực địa. Ông cũng cảnh báo, nếu dịch ASF không được kiểm soát, sẽ tác động trực tiếp đến chỉ số CPI năm nay, ảnh hưởng đến nền kinh tế.

Vaccine ASF và an toàn sinh học là giải pháp bền vững

Trong bối cảnh đó, Công văn của Cục Chăn nuôi và Thú y cũng nhấn mạnh vai trò quyết định của an toàn sinh học trong chăn nuôi. Cục khẳng định, tiêm vaccine chỉ là công cụ hỗ trợ nhằm giảm thiểu rủi ro, trong khi an toàn sinh học nghiêm ngặt tại trang trại, cơ sở giết mổ và trên toàn chuỗi sản xuất, lưu thông mới là nền tảng bền vững để bảo vệ đàn lợn. Các biện pháp như vệ sinh tiêu độc khử trùng định kỳ, kiểm soát nguồn gốc giống, hạn chế vận chuyển động vật chưa qua kiểm dịch, quản lý tốt khách ra vào trại đều phải được duy trì thường xuyên.

Câu chuyện của bà Nguyễn Thị Quyên, chủ trại lợn ở thôn Hà Chờ, xã Đường An (TP. Hải Phòng), là minh chứng rõ ràng cho hiệu quả của vaccine kết hợp an toàn sinh học. Trại của bà hiện nuôi 8 nái và gần 100 lợn thịt. Từ năm 2024, bà đã đưa vaccine AVAC ASF LIVE vào sử dụng, đồng thời duy trì khử trùng chuồng trại định kỳ. Nhờ đó, trong khi nhiều hộ chăn nuôi nhỏ lẻ thiệt hại nặng nề, gia đình bà vẫn xuất bán 20 con lợn thịt trong tháng 7 vừa qua, thu lãi hơn 1 triệu đồng/con. Bà Quyên chia sẻ: “Sau khi tiêm vaccine, đàn lợn ăn uống bình thường, phát triển tốt. Gia đình tôi yên tâm hơn khi dịch bệnh bùng phát khắp nơi”.

Theo báo cáo của Chi cục Chăn nuôi – Thủy sản và Thú y TP. Hải Phòng, việc tiêm vaccine AVAC ASF LIVE đã cho kết quả đáp ứng miễn dịch 100% ở các mẫu giám sát, đàn lợn khỏe mạnh, phát triển tốt. Ông Vũ Văn Hoạt, Chi Cục trưởng cho biết: “Nhiều năm nay vaccine AVAC cho tỷ lệ bảo hộ cao, hiệu quả rõ rệt. Tuy nhiên, cần sớm có vaccine mở rộng cho lợn nái, lợn đực giống và hậu bị để tạo miễn dịch khép kín cho toàn đàn”.

Doanh nghiệp chủ động “giữ đàn” giữa tâm dịch

Không chỉ cơ quan quản lý, doanh nghiệp cũng đang vào cuộc quyết liệt để ứng phó với ASF. Điển hình là BAF Việt Nam – một trong những đơn vị lớn trong ngành chăn nuôi heo.

Theo ông Ngô Cao Cường, Phó Tổng Giám đốc BAF Việt Nam, doanh nghiệp vẫn tự tin giữ được tổng đàn và duy trì lợi nhuận bất chấp ASF bùng phát tại hơn một nửa số tỉnh, thành trên cả nước. Sự tự tin này đến từ chiến lược “đi sau để đi đúng”. BAF đầu tư mạnh vào mảng chăn nuôi từ năm 2020 thời điểm ASF đã xuất hiện, nhờ đó hệ thống trại được xây dựng đồng bộ, hiện đại, có hành lang sinh học dày.

Đặc biệt, BAF hợp tác chiến lược với Muyuan (Trung Quốc) – Tập đoàn chăn nuôi heo hàng đầu thế giới để áp dụng công nghệ giám sát và xử lý dịch sớm. Nhờ đó, khi có dịch, doanh nghiệp có thể khoanh vùng, cách ly kịp thời, không để lây lan toàn trại như ở các nông hộ nhỏ lẻ.

Ngoài ra, BAF còn có lợi thế tự chủ nguồn thức ăn chăn nuôi, giúp giảm giá thành xuống còn khoảng 45.000 đồng/kg. Với giá heo hơi hiện nay dao động từ 65.000 – 70.000 đồng/kg, doanh nghiệp đảm bảo duy trì được biên lợi nhuận ổn định.

ASF là bệnh truyền nhiễm nguy hiểm, chưa có thuốc điều trị đặc hiệu. Thực tế cho thấy, nếu chỉ dựa vào nỗ lực đơn lẻ, dịch bệnh sẽ còn tiếp tục gây thiệt hại lớn.

Để kiểm soát hiệu quả, cần sự vào cuộc đồng bộ, trong đó cơ quan quản lý cần nhanh chóng ban hành chính sách kịp thời, giám sát chặt chẽ, hướng dẫn tiêm phòng đúng đối tượng; Doanh nghiệp cần đầu tư hệ thống chăn nuôi hiện đại, ứng dụng công nghệ, đảm bảo chuỗi sản xuất an toàn; Người chăn nuôi cần nghiêm túc thực hành an toàn sinh học, tuân thủ quy trình tiêm vaccine, báo cáo kịp thời khi đàn lợn có dấu hiệu bất thường. Chỉ khi có sự chung tay của tất cả các bên, ngành chăn nuôi mới có thể đứng vững trước ASF, bảo vệ sinh kế của hàng triệu hộ nông dân và duy trì ổn định kinh tế nông nghiệp.

Thu Hằng