[Tạp chí Chăn nuôi Việt Nam] – Những bệnh thường gặp ở vật nuôi (trâu bò, lợn, gia cầm) khi thời tiết thay đổi là bệnh viêm ruột hoại tử do Clostridium, bệnh do Salmonella, bệnh do E. coli, bệnh tụ huyết trùng do Pasteurella gây ra. Để phòng chống bệnh đạt hiệu quả, người chăn nuôi cần tạo điều kiện tiểu khí hậu chuồng nuôi phù hợp cho vật nuôi. Ngoài ra cần có những biện pháp can thiệp trước để giúp vật nuôi vượt qua và thích nghi với việc thay đổi thời tiết. Người chăn nuôi có thể thực hiện theo những bước được trình bày dưới đây.

1. Trang thiết bị vật tư cần thiết để phòng chống bệnh cho vật nuôi khi thời tiết thay đổi:

 – Chất sát trùng, chất vệ sinh tẩy rửa chuồng trại. Ví dụ: Iodine, vôi bột, Cloramin B.

– Dụng cụ lao động vệ sinh chuồng trại: bình xịt thuốc khử trùng, chổi quét, máy bơm nước, xẻng,máy cắt cỏ…

– Dụng cụ gia cố chuồng trại: bạt, lưới che, búa, dao, đinh, các thiết bị dụng cụ che chắn chuồng nuôi, …

– Các loại đồ bảo hộ lao động: ủng, quần áo lao động, mũ,…

– Các loại thuốc kháng sinh, thực phẩm bổ sung, thuốc bổ.

– Dụng cụ ủ, dự trữ thức ăn: bao ủ thức ăn, bể ủ, khay tích trữ thức ăn…

2. Thực hiện việc phòng chống bệnh

Bước 1: Theo dõi thời tiết

Cần thường xuyên theo dõi và biết được sự thay đổi của thời tiết. Việc theo dõi thời tiết cần phải sử dụng điện thoại di động hoặc máy vi tính để có thể theo dõi được diễn biến thời tiết trong một khoảng thời gian dài lên đến 1 – 2 tuần. Không nên phụ thuộc vào thông tin dự báo thời tiết của truyền hình vì khoảng thời gian dự báo quá ngắn.

Bước 2: Kiểm tra, sửa chữa và vệ sinh, khử trùng chuồng nuôi

Việc vệ sinh chuồng nuôi cần phải được thực hiện thường xuyên. Giữ chuồng nuôi sạch sẽ khô ráo. Tránh ẩm ướt, bụi bẩn, nhiều côn trùng, kí sinh trùng, ruồi muỗi, động vật gây hại cho vật nuôi,…Gia cố, sửa lại các khu vực chuồng nuôi xuống cấp, hỏng hóc, tránh gió lùa, tránh tích tụ chất thải tại những khu vực bị xuống cấp (mái, tường bao, hố ga, hố chất thải…). Phát quang bụi rậm xung quanh chuồng nuôi.

Việc phun khử trùng chuồng trại có thể thực hiện 3 lần/tuần để phòng bệnh vào khoảng thời gian giao mùa để hạn chế sự nhân lên của mầm bệnh xung quanh khu vực chuồng nuôi. Phun khử trùng đúng thứ tự địa điểm (từ xung quanh ngoài chuồng nuôi đến trong chuồng nuôi, từ trần đến tường, lối đi, nền chuồng và cuối cùng là không khí chuồng nuôi). Liều sử dụng thuốc khử trùng cần được tuân thủ theo hướng dẫn.

Hình 1. Tạo điều kiện tiểu khí hậu chuồng nuôi phù hợp cho vật nuôi theo lứa tuổi

Bước 3: Kiểm tra và xử lý kho chứa thức ăn

Cần đảm bảo dự trữ đủ thức ăn trong thời gian giao mùa, không để vật nuôi thiếu thức ăn. Kiểm tra kho chứa thức ăn không để xảy ra hỏng hóc, dột nát, mưa hắt gió lùa, làm giảm chất lượng thức ăn. Chuẩn bị các bao,bể chứa thức ăn dự trữ, đảm bảo đúng tiêu chuẩn để sử dụng (khi ủ chua thức ăn đại gia súc). Kiểm soát các động vật như chuột, gián, mối, mọt, chim hoang dã trong kho chứa thức ăn (không để cắn xé bao bì đựng, phá hủy kho bảo quản, ăn thức ăn trong kho. Đảm bảo công nhân giữ gìn vệ sinh kho luôn sạch sẽ khô ráo, tránh ẩm mốc, tránh vương vãi gây chú ý của côn trùng có hại và chuột…

Bước 4: Quan sát trạng thái vật nuôi khi thời tiết thay đổi để cách ly hoặc có chế độ chăm sóc riêng

Khi thời tiết thay đổi, những vật nuôi có sức đề kháng kém thường biểu hiện bệnh trước. Nếu không có chế độ chăm sóc riêng và cách ly thì những vật nuôi này có thể bị bệnh nặng hơn và bài thải mầm bệnh làm lây lan toàn đàn. Việc quan sát để biết cá thể nào trong đàn đang có vấn đề về sức khoẻ là việc cần được thực hiện tối thiểu 2 lần trong ngày nhằm phát hiện sớm bệnh về mặt lâm sàng.

Với đại gia súc: Cần quan sát gương mũi để phát hiện bất thường (khô quá, chảy nước mũi…). Về trạng thái: con vật bồn chồn, ủ rũ, ì ạch, nằm lì không dậy. Quan sát nhịp thở, phát hiện con vật thở gấp gáp, khó thở, hắt xì nhiều, có hiện tượng ho. Quan sát bất thường ở phân và nước tiểu (phân lỏng hoặc phân táo, nước tiểu vàng đậm hoặc có màu đỏ). Theo dõi tình trạng thu nhận thức ăn để phát hiện con vật bỏ ăn hoặc ăn ít.

Với lợn: Phát hiện những cá thể tách đàn, ủ rũ, bỏ ăn, đuổi không dậy. Lợn có thể có biểu hiện thở khó, ngồi hoặc im tại một góc, ít vận động. Lợn có biểu hiện hắt xì và ho. Một số bệnh biểu hiện ở lợn thấy rìa tai và mõm tím bầm, mắt có dử. Lợn bị táo bón hoặc tiêu chảy, phân thối khắm.

Với gia cầm và thuỷ cầm: Phát hiện những cá thể bị xù lông, xã cánh. Có hiện tượng tiêu thụ thức ăn kém ở toàn đàn. Một số gà hoặc vịt có biểu hiện khô chân, nhạt màu chân. Ở gà có hiện tượng mào tái, mắt lờ đờ, chảy nước mũi. Chuồng nuôi có những bãi phân loãng nhiều nước, trắng xanh hoặc có trường hợp lẫn máu.

Bước 5: Sử dụng thuốc và các sản phẩm dinh dưỡng để phòng bệnh

Men vi sinh: Men vi sinh là sản phẩm có chữa những vi sinh vật có lợi cho hệ tiêu hoá của vật nuôi. Khi thời tiết thay đổi sang có mưa nhiều, độ ẩm môi trường cao thì nên sử dụng men vi sinh phòng bệnh. Những vi sinh vật thường có trong men vi sinh là Lactobacillus, Bacillus và Saccharomyces. Trên thị trường có rất nhiều loại men vi sinh sử dụng cho vật nuôi. Người chăn nuôi nên chọn loại men vi sinh có hàm lượng cao (khoảng 10⁹ đơn vị/kg) để bổ sung thức ăn (loại bột không tan) hoặc bổ sung nước uống (loại bột tan). Khi trộn thức ăn cần cố gắng để đạt được tối thiểu 10⁶ đơn vị/kg thức ăn. Mặc dù các loại men vi sinh đều có thể sử dụng trực tiếp, tuy nhiên để đạt hiệu quả cao thì người chăn nuôi nên tự ủ thêm từ 1 – 2 ngày để sinh khối men. Công thức trộn để sinh khối men vi sinh thường dùng là 1 kg men vi sinh trộn với 1 kg mật rỉ đường (hoặc đường đỏ) trong 40 lít nước sạch ủ kín. Sau đó có thể pha với nước uống với tỷ lệ 1/1000.

Thuốc kháng sinh: Thuốc kháng sinh có tác dụng rất tốt trong phòng và điều trị bệnh do vi khuẩn gây ra. Tuy nhiên, khi sử dụng cần tuân thủ đúng nguyên tắc sử dụng như đúng liều lượng, đủ liệu trình cũng như thời gian tồn lưu sản phẩm thịt, trứng, … Vì vậy, khi sử dụng kháng sinh trong phòng bệnh cần có sự tư vấn của bác sĩ thú y. Nên sử dụng thuốc kháng sinh phòng bệnh khi thời tiết thay đổi chuyển gió mùa. Kháng sinh được sử dụng chủ yếu tập trung phòng bệnh tụ huyết trùng ở vật nuôi do bệnh hay phát ra ở thể cấp tính.

Một số thành phần sản phẩm dinh dưỡng khác có khả năng hỗ trợ tăng cường sức đề kháng cho vật nuôi như các vitamin, beta glucan, đường gluco, … nên được bổ sung phù hợp với thể trọng và lứa tuổi của vật nuôi.

Thị trường thức ăn chăn nuôi và thuốc thú y ở Việt Nam rất đa dạng, người chăn nuôi nên có hiểu biết nhất định để lựa chọn sản phẩm uy tín, chất lượng sử dụng cho đàn vật nuôi của mình. Dưới đây là bảng hướng dẫn sử dụng một số thành phần thuốc và dinh dưỡng trong phòng bệnh. Lưu ý tên sử dụng trong bảng hướng dẫn không phải là tên thương mại của sản phẩm.

Đặng Hữu Anh¹, Nguyễn Bá Hiên¹, Dương Việt Chiến¹, Nguyễn Thanh Tùng¹, Phùng Hữu Phúc², Hoàng Nam Trung²

¹: Học viện Nông nghiệp Việt Nam

²: Công ty Cổ phần thức ăn chăn nuôi Hà Nội – Hanofeed